7. ARÂF SÛRESİ

    Sure, Mekke döneminde inmiştir ve nüzul sırasına göre 39. suredir. Adını, 46-48 ayetlerinde geçen ve bilgi, marifet, tanıma anlamına gelip, cennet ile cehennem arasındaki yüksek mevkileri ifade eden “Araf” kelimesinden alır. Sure 206 Ayettir.

 

Râhmânir-Râhîm (Merhamet eden Merhametli) Allah’ın Adıyla

1. Elif, Lam, Mim, Sad.

 “Elif, Lam, Mim, Sad” ‘Başlangıç Harfleri’ ile başlayan bu surede 2510 tane “Elif”, 1530 tane “Lâm”, 1164 tane “Mim” ve 97 tane de “Sad” harfi vardır. Bunların toplamı 5301’dur, 19’un da tam 279 katıdır.

2. Bu, sana indirilmiş bir Kitaptır. Onunla uyarman ve müminlere öğüt vermen hususunda göğsünde bir sıkıntı olmasın.

3. Rabbinizden size indirilene tabi olun.^ı O’nun dışında evliya (dostlar, rehberler) edinerek onlara tabi olmayın.² Ne kadar da az öğüt alıyorsunuz!

^ı Vahye uymayla ilgili mesajlar için Bkz: 2:63, 93, 256; 3:103; 4:175; 6:50, 106; 7:3, 144, 171; 10:15, 109; 19:12; 22:78; 33:2; 39:55; 43:43; 45:18; 46:9.

² Veli/Evliya ifadesi, Kur’an’daki bağlamından çıkarılarak başka anlamlarda kullanılmaktadır. İlgili açıklama 2:120’de yer alır.

4. Ve beldelerden nicelesi helak ettik! Onlara musibetimiz^ı geliverdi; gece uyurlarken ya da söyleşirlerken...

             ^ı “بَأْس” (be’s), “belâ, musibet, zarar, sıkıntı, savaş, mücadele” anlamlarına gelir.

            ² “قَٓائِلُونَ” (kailuvn) ifadesi, bağlama göre “söylemek”, savunmak veya iddialaşmak” anlamlarına gelir. Bu ifade, Kur’an’da yalnızca bu ayette geçmektedir.

5. Azabımız kendilerine geldiğinde “Şüphe yok ki bizler zalimlermişiz!” demekten ve yalvarmaktan başka sözleri de olmadı.

6. Kendilerine elçi gönderilenlere soracağız, resullere de soracağız.

7. Onları da tam bir bilgi ile anlatacağız. Zira Biz, onlardan habersiz değildik.

8. O gün tartı hakka (gerçeğe, doğruya) uygundur. Tartısı ağır gelenler felaha (kurtuluşa, ebedi saadete) erenlerdir.

9. Ve kimin tartıları hafif gelirse, işte onlar, ayetlerimiz ile¹ zulmetmeleri nedeniyle nefislerini (kendilerini) hüsrana uğratanlardır.²

¹ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, bahsedilen kişi veya toplumların, kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan müşrikler oldukları ve Allah’ın ayetlerini kendilerince delil göstererek zulmettikleri anlaşılır. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer.

            ² Benzer mesajlar: 7:8-9; 21:47; 23:102-103; 101:6-9.

10. Andolsun ki sizi yeryüzünde mekin kıldık¹ ve size orada nice geçim kaynağı sağladık. Ne kadar az şükrediyorsunuz!

            ¹ “مَك۪ينٍ” sözcüğü, Arapça’da “yüce”, “itibarlı, saygın”, “güçlü bir konuma sahip” ve “egemen” anlamlarına gelir.

            ² Bu sözcük “عَاشَ” (‘âşe)” kökünden türemiştir ve “geçimlikler” “geçim kaynakları” gibi anlamlara gelir. Kur’an’da, bu kökten türemiş 8 sözcük geçmektedir: 7:10; 15:20; 20:124; 28:58; 43:32; 69:21; 78:11; 101:7.

11. Sizi yarattık, ardından şekillendirdik.^ı Sonra meleklere, Adem’e secde edin dedik. İblis (saptıran) hariç, hepsi secde ettiler. O, secde edenlerden olmadı.

^ı Bu cümle “siz”, “sizi” zamirleri gereği ilk insanların en az üç kişi, 35:11 ve 78:8 gereği en az üç çift şeklinde yaratıldığının delillerindendir.

12. “Sana emrettiğimde, seni secde etmekten alıkoyan nedir?” dedi. “Ben ondan hayırlıyım; beni ateşten, onu ise çamurdan yarattın.” dedi.  (Benzer mesajlar: 15:33; 17:61; 38:7)

13. “İn oradan, orada büyüklük taslamak senin haddin değil. Oradan çık, sen aşağılanmış olanlardansın.” dedi.

            “صَّغِر۪” (sağir) ifadesi, “küçük” demektir. Ancak mecazi olarak da “değeri düşmüş, aşağılanmış” gibi anlamlarda da kullanılmaktadır.

14. Dedi ki: “Diriltilecekleri güne (kıyamete) kadar bana süre ver!”

15. “Pekâlâ, sen, süre verilmişlerdensin!” dedi.

Ayetten de anlaşılacağı üzere ömürlü varlık olan şeytana kıyamet gününe kadar süre tanınmış. İlgili diğer ayetler: 15:37, 38:80.

16. Dedi ki: “Beni sapıttırdığından^ı dolayı ben de onlar için Senin sırat-ı müstakimin² (dosdoğru olan yolunun) üzerine oturacağım.³

^ı “غَوٰىۚ” (ğava) sözcüğü, bilinçli olarak ve isteyerek “sapıtmak, yoldan çıkmak, kötü yola girmek” gibi anlamlara gelir.  Bu sözcük Kur’an’da 16 kez geçer: 7:16, 175; 11:34; 15:39 (2 kez), 42; 20:121; 26:91; 28:18, 63 (3 kez); 37:32 (2 kez): 38:82; 53:2.

² “Sırat-ı Müstakim” ile ilgili açıklama 1:6’da yer alır.

³ İblis kendisine diriliş gününe kadar mühlet verilip bu işini sağlama aldıktan sonra, yine inatlaşmaya başladı ve isyana koyularak şöyle dedi: “Daha hayırlı olduğum halde benden düşük bir varlığa secde etmemi isteyerek beni azgınlığa mahkûm ettiğin için ben de onları saptırmaya alışacağım” Şeytan, kanıtlanmış bir yalancıdır ve onun yandaşları da öyledir. (Bkz: 2:36, 6:22-23, 7:20-22)

17. Sonra da önlerinden, arkalarından, sağlarından ve sollarından yanlarına sokulacağım ve onların çoğunu şükredenlerden olarak bulamayacaksın.

İbn Abbâs der ki: Önlerinden maksat ahiret, arkalarından maksat dünya tarafı, sağlarından maksat iyilikler, sollarından maksat kötülükler tarafıdır. Önlerinden denilmekle; bilip sakınma İmkanları olan tarafları, arkalarından denilmekle; bilmeyip sakınmayacakları tarafları, sağlarından ve sollarından denilmekle; bilip sakınabilecekleri ancak uyanık ve ihtiyatlı olmadıkları için bilip sakınamadıkları tarafları kastedilmiş olabilir.

18. Dedi ki: “Kınanmış ve kovulmuş olarak oradan çık! Onlardan sana uyanlara gelince; cehennemi, kesinlikle sizden olan toplulukla dolduracağım¹.

¹ “لَاَمْلَـَٔنَّ” (Le’emlenne) ifadesi “kesinlikle dolduracağım” demektir. Bu ifade Kur’an’da 4 kez geçer: 7:18; 38:85; 11:119; 32:13.

 Benzer mesajlar: 7:12-18; 15:42; 16:99; 17:61-63; 34:21; 38:75-82. Bu ayet, 11:119 ve 32:13 ayetleri ile birlikte okunmalıdır.

19. Ey Adem! ‘Sen ve eşin cennete yerleşin ve dilediğiniz yerden yiyin. Fakat şu ağaca yaklaşmayın, yoksa zalimlerden olursunuz!’”

20. Böylece şeytan (aldatan, saptıran), kendilerine örtünmüş¹ olan mahrem² yerlerini açıp kendilerine göstermek için onlara vesvese verdi ve dedi ki: “Rabbiniz, melek ya da ölümsüz olmayasınız diye size bu ağacı yasakladı.”

¹ “وُ۫رِيَ:” (vûriye) sözcüğü, “Örtünmüş, gizlenmiş” anlamlarına gelir. Kur’an’da, bununla aynı kökten türemiş 4 sözcük yar almaktadır: 7:20, 26: 5:31 (2 kez).

² Arapça'da kök olarak “kötü, çirkin, nahoş, ayıp” anlamlarına gelen “س-و-أ” (s-v-â) harflerinden türemiş olan “سَوْاَة” (sev’ât) sözcüğü, genellikle “Mahrem yer, ayıp, çirkinlik ve örtülmesi gereken bir kusur” anlamlarına gelir. “سَوْاَة” (sev’ât) sözcüğü Kur’an’da 6 kez geçer: 5:31 (2 kez); 7:20, 22, 26, 27; 20:121.

21 “Ben size nasihat edenlerdenim!” diye de onlara yemin etti.

22. Böylece, onları yalanlarla aldattı¹. Ağacı tattıkları zaman da ayıldılar ve mahrem yerleri kendilerine göründü ve hemen² cennetin yapraklarından iliştirip üstlerini örtmeye başladılar². Rableri de onlara seslendi: “Sizi o ağaçtan menetmedim mi, şeytan da sizin apaçık düşmanınızdır demedim mi?”

¹ “غَرَّ” (ğârra) sözcüğü “aldatmak, yanıltmak, kandırmak” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 21 ayette 27 kez geçer: 3:24, 185, 196; 4:120; 6:70, 112, 130; 7:22, 51; 8:49; 17:64; 31:33 (3 kez); 33:12; 35:5 (3 kez), 40; 40:4; 45:35; 57:14 (3 kez), 20; 67:20; 82:6.

² “طَفِقَا” (tefika) sözcüğü, “hemen başlamak, hemen işe koyulmak” anlamlarına gelir. Bu sözcük Kur’an’da 3 kez geçer: 7:22; 20:121; 38:33.

23. “Rabbimiz, biz kendimize zulmettik. Bizi bağışlamaz ve bize merhamet etmezsen hüsrana uğrayanlardan oluruz.” dediler.

 Bu ayetteki tevbe ifadesi “Derken Adem Rabbinden kelimeler aldı ve O’na yalvardı. Allah da onun tevbesini kabul etti.” (2:37) şeklindeki ayette belirtilen Adem’in Rabbinden öğrendiği kelimelerle söylendiği anlaşılmaktadır. 

Ayrıca: Kur’an, bu kıssasında, aşağıdaki şu önemli konuları izaha kavuşturmaktadır: İnsandaki utanma ve haya duyguları tabiî ve fıtrîdir. Bu, yaratıldığı ilk günden beri insanda bulunan doğuştan bir duygudur. İnsan, yapısı kötülüğe ve iğrenç olana açık bir çağrıyı kolay kolay kabul etmez. Ancak şeytan, insanı kendi tuzağına düşürmek için onun yararına ve iyiliğine çalışıyormuş gibi gözükerek kendi tuzağına düşürmeye çalışmaktadır.

24. Dedi ki: “Birbirinize düşman olarak inin. Belirli bir süreye kadar, yeryüzü size barınak ve meta^ı olacak.”

^ı “المتعة” (metâ), faydalanılan şey; yani eş, mal, ürün, sermaye vb  anlamlara gelmektedir. “المتعة” (mût’a) sözcüğü de faydalanma ve menfaat sağlama anlamına gelmektedir.

Bu cümle 2:36 ayetiyle birlikte okunmalıdır. Ayrıca bu surenin 13’üncü ayetinde belirtildiği gibi İblis de kovulmuştu.

25. Dedi ki: “Orada yaşayacak, orada ölecek ve oradan (hesap vermek üzere) çıkarılacaksınız.”

Benzer mesajlar: 20:55; 22:6; 30:19; 35:9; 50:11,42; 43:11; 71:18.

26. Ey ademoğulları, mahrem yerlerinizi¹ örtecek² ve süslenmenizi sağlayacak giysiler indirdik. Fakat takva (Allah’ın emirlerine uyup, yasaklarından kaçınma) elbisesi daha hayırlıdır. Bunlar, Allah’ın ayetleridir (işaretlerindendir); belki düşünüp öğüt alırlar.

¹ Arapça'da kök olarak “kötü, çirkin, nahoş, ayıp” anlamlarına gelen “س-و-أ” (s-v-â) harflerinden türemiş olan “سَوْاَة” (sev’ât) sözcüğü, genellikle “Mahrem yer, ayıp, çirkinlik ve örtülmesi gereken bir kusur” anlamlarına gelir. “سَوْاَة” (sev’ât) sözcüğü Kur’an’da 6 kez geçer: 5:31 (2 kez); 7:20, 22, 26, 27; 20:121.

² “يُوَار۪ي” (yuvâriy) sözcüğü, “örtecek, gizleyecek” anlamlarına gelir. Kur’an’da, bununla aynı kökten türemiş 4 sözcük yar almaktadır: 7:20, 26: 5:31 (2 kez).

27. Ey Ademoğulları! Şeytan, ana babanızın mahrem yerlerini kendilerine göstermek için elbiselerini soyarak Cennetten çıkardığı gibi sizi de aldatmasın! O ve yandaşları, sizin onları göremeyeceğiniz yerden sizi görürler. Biz, şeytanları iman etmeyenlere evliya (dost, rehber) kıldık.”

Benzer mesajlar: 19:83; 26:221-222; 41:25; 43:36.

Veli/Evliya ifadesi ile ilgili açıklama 2:120’de yer alır.

28. Bir fuhuş^ı (aşırılık, hayasızlık, kötülük) işledikleri zaman da “Biz, atalarımızı bunu işlerken bulduk, bunu da bize Allah emretti” derler. De ki: “Allah fuhşu emretmez. Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri mi söylüyorsunuz?”

^ı Fahşa ve türevleri (fahişe, fevahiş) ile ilgili açıklama 2:169’da yer alır.

29. De ki: “Rabbim adaleti emretti, bütün mescitlerde (secde yerinde) de yüzlerinizi O’na doğrultun ve dini (ibadetleri) yalnızca O’na has kılarak dua edin. Sizi yoktan var ettiği^ı gibi O’na döneceksiniz.”

^ı “بَدَأَ” (bada’a) ifadesi, “bir şeyi ilk defa yapmak, başlatmak, yoktan var etmek” anlamlarına gelir. Benzerleri 10:34, 30:11 ve 27’de de yer alır. Bu ifade Kur’an’da 15 kez geçer: 7:29; 9:13; 10:34 (2 kez); 12:76; 21:104; 27:64; 29:19, 20; 30:11, 27; 32:7; 34:49; 85:13.

30. (Allah) bir kısmını hidayete erdirdi, bir kısmı da dalaleti hak etti. Onlar, Allah’ın dışında şeytanları evliya (yönetici, gözetici, kılavuz) edindiler, yine de kendilerini hidayette sanıyorlar!

31. Ey Ademoğulları! Bütün mescitlerde ziynetlerinizi alın;^ı yiyin, için fakat israf² etmeyin. O, israf edenleri sevmez.

^ı Bu ifade ile ibadetlerde temiz ve güzel giyimli olmak emrediyor.

² “إِسْرَاف” (israf) sözcüğü, “haddi aşmak, savurganlık yapmak, aşırıya gitmek” anlamlarına gelir.

32. De ki: “Allah’ın, kulları için çıkardığı ziyneti ve O’nun rızkından temiz olan şeyleri kim haram etti?”^ı De ki: “Bunlar, dünya hayatında ancak iman edenler içindir. Kıyamet Günü ise onlara mahsus olacaklar.” Bilen bir toplum için ayetleri böyle detaylı açıklıyoruz.²

^ı Bu ayet 7:33, 157, 8:24, 9:29, 18:26 ve 66:1 ayetleriyle okunmalıdır. Bu cümle dinde haram kılma yetkisinin yalnızca Yüce Allah’a ait olduğunun delilidir. Diğer insanlar yasak koyabilirler, ancak kesinlikle haram kılamazlar. Çünkü Yüce Allah bu yetkiyi hiç kimse ile paylaşmamıştır.

² Kur’an’daki ayetlerin her şeyi açıklayıcı nitelikte oldukları ile ilgili benzer ayetler: 6:55, 97, 98, 114, 119, 126; 7:32, 52, 145, 174; 9:11; 10:5, 24, 37; 11:1; 12:111; 13:2; 17:12; 30:28; 41:3, 44.

33. De ki: “Rabbim, fuhşun (aşırılığın, hayasızlığın, kötülüğün) açık ve gizli olanını da ism’i^ı (Allah’ın yasakladığı fiili) de azgınlık yapmayı da hakkında sultan (güçlü bir delil) indirmediği bir şeyi Allah’a ortak koşmayı da Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söylemenizi de haram kılmıştır.

^ı “İsm”, Allah’ın yasakladığı, insanı O’ndan uzaklaştıran, ruhunu kirleten ve cehenneme götürebilecek her türlü söz, fiil ve kötü düşünceye verilen isimdir.

34. Her toplumun bir eceli (ölüm zamanı) vardır. Ecelleri gelince, onu bir an bile geciktiremezler, önüne de geçemezler.

Benzer mesajlar: 10:49; 15:5; 16:61; 23:43.

35. Ey Ademoğulları! İçinizden size ayetlerimi kıssa eden (aktaran) resuller geldiğinde kim takvalı davranır (Allah’ın emirlerine uyup, yasaklarından kaçınır) ve kendini ıslah ederse, onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyecekler.

36. Ayetlerimiz ile¹ yalanlayan kimseler ve bununla kibirlenenler, işte onlar ateş halkıdır. Onlar orada kalıcıdırlar.

¹ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, ilgili ayetlerde bahsedilen kişi veya toplumların, kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan müşrikler oldukları ve Allah’ın ayetlerini kendilerince delil göstererek, kendilerini uyaran elçilere ve vahye karşı çıktıkları net bir şekilde anlaşılır. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 10 kez geçer: 2:39; 4:56; 5:10, 86; 6:39, 49; 7:36, 40; 54:42; 78:28.

37. Allah’a yalan uydurarak iftira edenden veya O’nun ayetleriyle^ı yalanlayandan daha zalim kim olabilir?² İşte onlar, Kitap’tan nasiplerini (paylarına düşeni) alacaklardır. Nihayet resullerimiz (ölüm melekleri),³ onları vefat ettirmek için yanlarına gelince, “Allah’ın dışında dua ettikleriniz nerede?” dediler. Kâfir olduklarına dair kendi aleyhlerine tanıklık ettiler ve “Bizden saptılar (ayrıldılar)!” dediler.

^ı “Ayetleriyle” şeklinde çevirdiğimiz “بِاٰيَاتِ” (bi-ayâti) sözcüğü, birçok meal ve tefsirde “ayetlerini” şeklinde anlamlandırılmaktadır. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

² Benzer mesajlar: 3:94; 6:21, 93, 144, 157; 10:17; 11:18; 18:15; 29:68; 39:32; 61:7. Günümüzde de cemaatler, tarikatlar, dini ekoller ve din üzerinden siyasi, ticari, itibari rant elde edenler; dini geçim kaynağı haline dönüştürenler, sünnet, hadis adı altında uydurdukları yalanları Allah’a dayandırmaya çalışıyorlar.

³ Ölüm melekleriyle ilgili benzer kullanımlar için Bkz: 4:97; 6:61, 93; 8:50; 16:28, 32; 47:27.

38. Dedi ki: “Sizden önceki cin ve insandan olan topluluklar ile siz de ateşe girin.” Her topluluk girince, öncekine (atalarına) lanet eder. Nihayet hepsi toplandığında, sonrakiler öncekilere derler ki: “Rabbimiz! Bunlar bizi saptırdı, bunlara ateşten iki kat azap ver.” Dedi ki: “Her biri için iki kat vardır,^ı ama siz bilmezsiniz.”

^ı Benzer mesajlar: 7:39; 28:63; 33:67-68; 34:31-33; 37:33; 40:48; 43:37-39.

39. Öncekiler, sonrakilere “Sizin bizden hiçbir farkınız yokmuş; siz de yaptıklarınıza karşılık azabı tadın!” derler.

40. Şüphesiz ki ayetlerimiz ile¹ yalanlayan ve bununla kibirlenen kimselere, onlara semanın kapıları açılmayacak. Deve² de iğne deliğinden geçmedikçe onlar Cennete girmeyecekler!³ Mücrimleri işte böyle cezalandırırız (onlara karşılıklarını veririz).

¹ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, ilgili ayetlerde bahsedilen kişi veya toplumların, kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan müşrikler oldukları ve Allah’ın ayetlerini kendilerince delil göstererek, kendilerini uyaran elçilere ve vahye karşı çıktıkları net bir şekilde anlaşılır. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 10 kez geçer: 2:39; 4:56; 5:10, 86; 6:39, 49; 7:36, 40; 54:42; 78:28.

            ² Arapça’da, develeri ifade eden genel terim “إبل” (ibil) kelimesidir. Bu kelime Kur’an’da 2 kez geçer: 6:144; 88:17. “جَمَل” (cemel) kelimesi ise güzel, süslü ve zarif bir deveyi ifade etmek için kullanılan bir terimdir. “جَمَل” (cemel) kelimesi Kur’an’da 2 kez geçer: 7:40; 77:33.

Bazı müfessirler, cemel (deve) kelimesinin, cummel (halat) olabileceğini söylemektedirler. (Bkz: İbni Kesir Tefsiri 7:40 ayeti ile ilgili açıklama)

³ Benzer mesaj Yeni Ahit’te 3 İncil’de de yer alır: “Devenin iğne deliğinden geçmesi, zengin adamın Allah’ın krallığına (cennetine) girmesinden daha kolaydır (Matta. 19:24; Markos. 10:25; Luka. 18:25).

41. Onlar için cehennemden hazırlanmış bir yer,¹ üstlerinden de kuşatışlar² vardır. Zalimleri işte böyle cezalandırırız (onlara karşılıklarını veririz).

¹ “مهد” (mehede) kökü, üzerine oturulacak, yaşanılacak ya da dinlenilecek şekilde hazırlanmış yer anlamında kullanılır. “مِهَاداًۙ” (mihâd) sözcüğü ise “yayılmış yer”, “hazırlanmış yer”, “yaygı” veya “döşek” gibi anlamlara gelir. Bu ifade Kur’an’da 16 kez geçer: 2:206; 3:12, 46, 197; 5:110; 7:41; 13:18; 19:29; 20:53; 30:44; 38:56; 43:10; 51:48; 74:14 (2 kez); 78:6.

² “غشي” (ğâşî) kökü, bağlama göre “kaplamak”, “kuşatmak” ve “etki altına almak” gibi anlamlar taşır. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 29 kez geçer: 2:7; 3:154; 7:41, 54, 189; 8:11; 10:27; 11:5; 12:107; 13:3; 14:50; 20:78 (2 kez); 24:40; 29:55; 31:32; 33:19; 36:9; 44:11; 45:23; 47:20; 53:16 (2 kez), 54 (2 kez); 71:7; 88:1; 91:4; 92:1.

42. İman edip salihât (doğru, yapıcı, erdemli fiiller) işleyenlere gelince; -ki Biz hiç kimseye gücünün yetmeyeceği bir yük yüklemeyiz- onlar da cennet halkıdır. Orada sürekli kalıcıdırlar.

43. Biz de göğüslerinde kinden¹ ne varsa çıkardık.² Altlarında nehirler vardır ve derler ki, “Bizi buna hidayet eden (yönlendiren) Allah’a hamd (övgü) olsun! Eğer Allah, bize hidayet (kılavuzluk) etmeseydi, hidayete eremezdik.  Şüphesiz ki Rabbimizin resulleri hak (gerçek, hakikat) ile gelmişler!” Onlara seslenildi: “İşlediğiniz amellere karşılık olarak mirasçı kılındığınız Cennet işte budur.”

¹ “غِلًّۭ” (ğille) sözcüğü kelime anlamı “kin” demektir. Bu sözcük, Kur’an’da 3 kez geçer: 7:43; 15:47; 59:10.

²  Benzer mesaj 15:47

44. Cennet halkı, ateşin halkına seslendi: “Rabbimizin bize vadettiğinin hak (doğru, gerçek) olduğunu gördük. Siz de Rabbinizin size söylediklerinin hak olduğunu gördünüz mü?” “Evet.” derler. Derken aralarından bir müezzin^ı, “Allah’ın laneti zalimlerin üzerine olsun.” diye seslenilir.

^ı Müezzin (çağrıcı, duyurucu) ifadesi Kur’an’da 2 defa (7:44; 12:70) geçmektedir.

45. Onlar, Allah’ın yolundan alıkoyarlar, onda da eğrilik (çarpıklık)¹ ararlar, onlar, ahireti de inkâr edenlerdi.

            ¹ “عِوَجٍ” (‘ivec), bağlama göre “eğrilik”, “çarpıklık”, “sapkınlık” gibi anlamlar gelir. Bu ifade Kur’an’da 9 kez geçer: 3:99; 7:45, 86; 11:19; 14:3; 18:1; 20:107, 108; 39:28.

46. Aralarında bir perde¹ (engel, sur) vardır. Arafta² da herkesi yüzlerinden tanıyan adamlar vardır. Cennet halkına “Selamün aleyküm” (Size selam olsun) diye seslendiler. Onlar kuruntuları yüzünden henüz oraya (Cennete) girmediler.

            ¹ “حِجَابٌۭ ۚ” (hicâbûn) sözcüğü, “hicap” yani “perde, örtü, engel” anlamına gelmektedir ve “örtmek, perdelemek, gizlemek” anlamına gelen “حجب” (hacb) kökünden türemiştir. Kur’an’da, “hacb” kökünden türemiş 8 sözcük geçmektedir: 7:46; 17:45; 19:17; 33:52; 38:32; 41:5; 42:51; 83:15. Bu engelin yüksek bir sur olduğu 57:13 ayetinden anlaşılmaktadır.

² Sureye adını veren Araf kelimesi; yüksek yer, cennetle cehennem arasındaki yüksek surun en tepesi veya bilgililer anlamına gelmektedir.

Ahiretteki mekanlar, başlangıçta 4 yer olacaktır: Üst Cennet, Alt Cennet, Araf ve Cehennem. Araftakiler de alt Cennete dahil edilecektir. (7:49)

47. Basiretlerini ateş ehline çevirdiklerinde “Rabbimiz, bizi zalim toplulukla birlikte bulundurma.” derler.

48. Araftakiler, yüzlerinden tanıdıkları kimselere seslendiler: “Ne topluluğunuz ne de kibriniz size bir yarar sağlamadı.”

49. “Allah’ın onlara rahmet etmeyecek” diye yemin ettiğiniz kimseler bunlar mıydı? (Araf’taki insanlara sonra şöyle seslenilecek), “Cennete girin, artık size korku yoktur, artık üzülmeyeceksiniz de.”

50. Ateş halkı, Cennet halkına, “Üzerimize sudan veya Allah’ın size verdiği rızıklardan dökün” diye seslenirler. Derler ki: “Allah, onları kâfirlere haram kıldı.”

Bu ayet, Yüce Allah’ın, azabı hafifletebilecek veya ateştekileri serinletebilecek her ne varsa onu cehennemliklerden uzak tutacağını ve onları bu nimetlerden mahrum bırakacağını ifade etmektedir.

51. Onlar dinlerini hafife alan kimselerdirler. Dünya hayatı da onları aldattı. Onlar, bugünlerine karşılaşmayı unuttukları, ayetlerimiz ile¹ de bile bile inkâr ettikleri gibi, biz de bugün onları unuturuz.²

¹ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, ilgili ayetlerde bahsedilen kişi veya toplumların, kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan müşrikler oldukları ve Allah’ın ayetlerini kendilerince delil göstererek, kendilerini uyaran elçilere ve vahye karşı çıktıkları net bir şekilde anlaşılır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

² Dünya hayatının aldatmasına kananlar aynı zamanda Yüce Allah’ın ayetlerini inkâr eden ve mahşerde Allah’ın huzurunda hesap vereceğini de unutanlardır. Yüce Allah, bu tiplerin suçunu gündeme getirmekte ve onlar dünya hayatında böyle bir unutma yaşamışlarsa, kendilerinin de azapta unutulacağını kendilerine haber vermektedir. Benzer mesajlar: 9:67; 20:126; 32:14; 45:34; 59:19.

52. Biz, iman eden bir topluluk için ilim ile açıkladığımız^ı hidayet (kılavuz) ve rahmet olan bir kitap getirdik.

^ı Kur’an ayetlerinin, bilmemiz gereken ve sorumlu tutulduğumuz her şeyi açıklayıcı nitelikte olduğu ile ilgili benzer ayetler: 6:55, 97, 98, 114, 119, 126; 7:32, 52, 145, 174; 9:11; 10:5, 24, 37; 11:1; 12:111; 13:2; 17:12; 30:28; 41:3, 44.

53. Onlar, ille de onun tevilini¹ mi gözetiyorlar? Tevili geldiği gün, daha önce onu unutmuş olanlar, “Demek ki Rabbimizin resulleri hak (doğru, gerçek) olanı getirmişler. Bize şefaat edecek şefaatçilerimiz var mı?² Yahut tekrar (dünyaya) geri döndürülsek de işlediğimiz amellerden başkasını işlesek!” diyecekler. Onlar, nefislerini (birbirlerini) hüsrana uğrattılar, uydurdukları şeyler de onlardan uzaklaştı.

¹ Tevil; Bir sözün varabileceği muhtemel manalardan biriyle yorumlanmasıdır. Lafızlara (terimlere) anlam vermek demektir.

² Şefaat ile ilgili açıklama, 2:48 ayette yer alır.  🔗

54. Rabbiniz, gökleri (evreni) ve yeri (Dünya’yı) altı günde yaratan,¹ sonra arşa istiva eden (hakim olan, yerleşen) Allah’tır.² Gündüzü, onu aceleyle isteyen gece ile kaplar³. Güneş’i ve Ay’ı ve yıldızları da emrine boyun eğdirdi. İyi bilin ki, yaratmak da emretmek (yönetmek) de O’na aittir. Âlemlerin Rabbi olan Allah Tebarek’tir⁴.

¹ Burada sözü edilen “gün” terimi, dünya günü değildir. Çünkü göklerin ve yerin yaratılışı henüz tamamlanmamıştır. Bu kelime 22:47’de aynı mana ile “Rabbinin katında bir gün, sizin saymakta olduklarınızdan bin sene gibidir.” şeklinde kullanılmış ve Allah katındaki 1 günün 1000 dünya yıla eşit olduğu belirtilmiştir. Yine 70:4 ayetinde “Melekler ve ruh, 50000 yıla eşit bir gün içinde O’na yükselir.” şeklinde farklı 1 günün de dünyanın 50000 yılına denk geldiği anlaşılmaktadır. Görüldüğü gibi zaman kavramı dünyada, her gezegende, samanyolu galaksisinde ve arşta farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle ayette geçen zamanın gerçek anlamını yalnız Allah bilir. Bu ifade; 7:54, 10:3, 11:7, 25:59, 32:4, 50:38 ve 57:4 ayetlerinde tekrarlanır.

Göklerin (evrenin) ve yerin (Dünya’nın) altı günde yaratılması hususu Tevrat’ta Başlangıç Kitabı’nın 1 ve 2’nci bölümünde şöyle anlatılmaktadır: “1:1- Başlangıçta Elohim (Yüce Melekler, Mele-i ala) gökleri (evrenleri) ve yeri yarattılar. 2- Ve yeryüzü şekilsiz ve boştu. Karanlık da derinliklerin yüzeyindedir. Ve Yücelerden Bir Ruh suyun yüzeyinde hareket halindeydi. 3- Ve yüceler, “Işık olsun!” dediler ve ışık var oldu. 4- Ve yüceler, ışığın hayırlı olduğunu gördüler ve yüceler, ışık ve karanlığı birbirinden ayırdılar. 5- Ve yüceler, ışığa ‘gündüz’; karanlığa da “gece” dediler. Ve akşam oldu ve sabah oldu^ı ve ehad gün. 6- Ve yüceler, “Suların ortasında bir gök kubbe olsun ve suları sulardan (birbirinden) ayırsın.” dediler. 7- Ve yüceler, gök kubbeyi yarattılar ve gök kubbenin altındaki suları, gök kubbenin üstündeki sulardan ayırdılar. Ve öyle oldu. 8- Ve yüceler, göğün genişliğine (uzay boşluğuna) sema dediler. Ve akşam oldu ve sabah oldu ve ikinci bir gün (oluştu). 9- Ve yüceler, “Semanın altındaki sular bir yere toplansın ve kuru toprak görünsün.” dediler. Ve öyle oldu. 10- Ve yüceler, kuru toprağa “ard” (yer/kara) dediler. Suların birikintisine de “denizler” dediler. Yüceler bunun da hayırlı olduğunu gördüler. 11- Ve yüceler, “Yeryüzü ot (çimen) ve tohum veren ot (tahıl) ve tohumu kendi olup türüne göre meyve veren ağaçlar (sebzeler, meyveler) oluşsun.” dediler. Ve öyle oldu. 12- Yer (toprak) de ot ve tohum veren ot ve tohumu kendi olup türüne göre meyve veren ağaçlar çıkardı. Yüceler, bunun da hayırlı olduğunu gördüler.13- Ve akşam oldu ve sabah oldu ve üçüncü bir gün (oluştu). 14- Ve yüceler dedi ki: “Gündüzü geceden ayırmak için gök kubbede ışıklar olsun. Bunlar da alâmetler ve vakitler ve günler ve seneler için olsunlar. 15- Ve yeryüzünü aydınlatmak için gök kubbedeki ışıklar olsunlar.” Ve öyle oldu. 16- Ve yüceler, büyüğü gündüze, küçüğü de geceye egemen olacak iki büyük ışığı (güneş ve ay) ve yıldızları yarattılar. 17- Ve yüceler, yeryüzüne ışık vermeleri için onları göklerin kubbesine yerleştirdiler. 18- Ve gündüze ve geceye egemen olmak ve ışığı karanlıktan ayırmak için (ışıkları yerleştirdiler). Yüceler, bunun da hayırlı olduğunu gördüler.  19- Akşam oldu ve sabah oldu ve dördüncü bir gün (oluştu). 20- Ve yüceler, “Sular, nefes alan canlılarla dolup taşsın ve yerin üstünde ve gökte kuşlar uçsun.” dediler. 21- Ve yüceler, büyük deniz canavarlarını ve sularda nefesi olan ve hareket eden canlıları ve uçan çeşitli varlıkları var ettiler. Yüceler, bunun da hayırlı olduğunu gördüler. 22- Ve yüceler, onları kutsadılar ve “Verimli olun ve çoğalın ve denizleri doldurun. Ve yeryüzünde kuşlar çoğalsın.” dediler. 23- Ve akşam oldu ve sabah oldu ve beşinci bir gün (oluştu). 24- Ve yüceler, “Yeryüzü çeşit çeşit nefes alan canlılar ve debelenenler çıkarsın (türetsin).” dediler. Ve öyle oldu. 25- Ve yüceler, canlıları ve hayvanları ve debelenenleri (dabbeleri) yarattılar. Yüceler, bunun da hayırlı olduğunu gördüler. 26- Ve yüceler dediler ki: “Kendi suretimizde, kendimize benzer adam (insan) yaratalım. Ve denizdeki balıklara ve gökteki kuşlara ve canlılara ve debelenenlere ve yeryüzünün tümüne egemen olsun.” 27- Ve yüceler, adamı (insanı) kendi suretinde yarattılar; onu yücelerin suretinde yarattılar. Onları da erkek ve dişi olarak yarattılar. 28- Ve yüceler onları kutsadılar ve dediler ki: “verimli olun ve çoğalın ve yeryüzünü doldurun ve onu denetiminize alın. Ve denizin balıklarına da göklerin kuşlarına da debelenenlere de egemen olun.” 29- Ve yüceler dediler ki: “İşte, yeryüzünde tohum veren her otu ve tohumu meyvesinde bulunan her meyve ağacını size veriyoruz; bunlar size yiyecek olacak. 30- Hayvanlara da gökteki kuşlara da yaşam nefesi olanlar da debelenenlere de yiyecek olarak yeşil otları veriyoruz.” Ve öyle oldu. 31- Ve yüceler, yaptıkları her şeyi gördüler. Ve işte, her şey hayırlıydı. Ve Akşam oldu ve sabah oldu ve altıncı gün (oluştu). 2:1- Ve gökler ve yeryüzü ve onların tüm orduları (tüm öğeleri) bitti. 2- Ve yedinci güne gelindiğinde yüceler, yapmış oldukları işi tamamladılar ve o gün yapmış oldukları tüm işleri bıraktılar.  3- Ve yüceler, yedinci günü (cumartesi gününü) kutsadılar ve onu kutsal (mübarek, bereketli) bir gün olarak belirlediler. Çünkü yüceler, yapmak üzere yarattıkları tüm işleri o gün bıraktılar. 4- Bu, Yücelerin Yahve’si (Allah) yeri ve gökleri yarattığı gün, göklerin ve yerin yaratıldıkları zamanki anlatımıdır.”

² Tevrat ve İncil’de de “arş” “kralın tahtı, hükümranlık, Allah’ın tahtı” olmak üzere üç manada kullanılmıştır. Luka, 1:32 ayetinde Davud Nebi’nin, I. Krallar, 1:46 ayetinde Süleyman Nebi’nin, Yeremya, 22:30 ayetinde ise firavunun tahtı için “arş” adı verilmiştir.

Zebur’da (Mezmurlarda) ise; ayetinde Rabb’in egemenlik sürdüğü ve öteden beri kurulmuş olan (93:1-2), ebediyen devam edeceği, bu saltanatın hak ve adalet temellerine dayanan (45:6) hükümranlık için “arş” adı verilmiştir. 

 Yine Mezmurlar’da; Allah’ın ezelden beri üzerinde oturduğu (Mezmurlar, 9:4, 6, 7, 47:8, 55:19; Vahiy, 6:13, 7:10) ve evrenin en yüksek noktasında bulunan (Mezmurlar, 11:4; JE, XII, 141) Allah’ın tahtı için “arş” adı verilmiştir.

Tevrat ve İncil’de Allah’ın tahtı üzerinde oturduğunu anlatan diğer pasajlar: (I. Krallar 22:19; Yeşaya 6:1; Hezekiel 1:4-28; Daniel 7: 9-10).

Kur’an’da bazı ayetlerde arş, Yusuf’un ve Sebe Melikesi Belkıs’ın tahtı anlamında (12:100; 27:23, 38, 41, 42) kullanılmıştır.

Ayetteki el-’arş/’arş kelimesi Yüce Allah’ın mutlak hükümranlık alanı anlamında 21 yerde geçer Bu ayetlerin bir kısmında Rabbü’l-arş (9:129; 43:82), bir kısmında da zü’l-arş (17:42; 40:15) tabirleri kullanılmıştır ki her ikisini de “arş sahibi” manasında anlamak mümkündür. Göklerin ve yerin yaratılmasından bahseden bir ayette O’nun arşının su üzerinde olduğu belirtilir (11:7). Bazı ayetlerde de arşın büyük, değerli ve şerefli (azîm, kerim) oluşundan söz edilir (9:129; 23:116). Arş’ın melekler tarafından taşınmakta olduğu (40:7) ve yine meleklerin, arşın çevresini sarmış olduğu, yüce Allah’ı övgü ve tesbih ile andıkları (39:75, 69:17) da belirtilmektedir. Kâinatı yaratan ve idare eden Allah arşa istiva etti (hakim oldu, yerleşti).

Bu ayette ve başka ayetlerde (10:3; 13:2; 20:5; 25:59; 32:4; 57:4) belirtilen ve Allah’ın makamı olan Arş’ın mahiyetini anlayabilmek ve kavrayabilmek bizim için oldukça zor bir mesele. Yalnızca şöyle anlamak mümkün: Kâinatın yaratılmasından sonra Allah “Arş” diye adlandırılabilecek, sınırsız hükümranlığının merkezi olarak bir yer belirlemiş olabilir. Oradan bütün alemi yönetmektedir. Arapça, “el-Arş” kelimesi, ayrıca, mecazi olarak, “O’nun hakimiyeti”, “arşa oturuşu” da “hükümranlığının bütün idare vasıtalarını kendi elinde tutması anlamlarına da gelebilmektedir. Ayetin açıklaması nasıl yapılırsa yapılsın; Kur’an, bunu, aslında Allah’ın kâinatın yalnızca Yaratıcısı olmadığını, aynı zamanda Hâkimi ve Müdebbiri (yöneticisi) olduğunu vurgulamak için zikretmektedir.

İstiva ise; “mutedil, düzgün ve eşit olmak; karar kılmak, oturup yerleşmek; yönelmek, yukarı çıkmak; hâkim olmak, tahta oturmak” anlamlarına gelir.

İstiva kavramı yedi ayette arşa, iki yerde semaya yönelik bir fiil olarak Allah’a isnat edilmiştir. Bu ayetlerde belirtildiğine göre Allah yeri yarattıktan sonra gökleri yaratmaya yönelip onları yedi olarak düzenlemiş, sonra da arşa istiva etmiş (hakim olan, yerleşmiş) (2:29; 7:54; 10:3; 13:2; 20:5; 25:59; 32:4; 41:11; 57:4). İstiva Musa’nın olgunluk çağına ermesi (28:14), Nuh’un ve beraberindekilerin gemiye yerleşmesi (23:28) gibi anlamlarda da kullanılmıştır.

Bu cümle aynı sözcüklerle 10:3 ayetinde de tekrarlanmaktadır.

³ “غشي” (ğâşî) kökü, bağlama göre “kaplamak”, “kuşatmak” ve “etki altına almak” gibi anlamlar taşır. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 29 kez geçer: 2:7; 3:154; 7:41, 54, 189; 8:11; 10:27; 11:5; 12:107; 13:3; 14:50; 20:78 (2 kez); 24:40; 29:55; 31:32; 33:19; 36:9; 44:11; 45:23; 47:20; 53:16 (2 kez), 54 (2 kez); 71:7; 88:1; 91:4; 92:1.

⁴ Arapça, İbranice ve Aramice gibi Sami dillerinde kullanılan “bereket” sözcüğü; sağlıklı, faydalı, cömert ve kutlu kılmak, takdis etmek (kutsama), lütufta bulunmak bolluk kaynağı, armağan ve diz çöktürmek anlamlarına gelir.

Bereket sözcüğünden türemiş olan “Tebâreke” kelimesi Allah için kullanıldığı yerlerde; “Bereket kaynağı”, “bitmeyen hayır ve lütuf sahibi”, “Cömert” ve “Mukaddes (kutsal) olan” gibi anlamlarda kullanıldığı kanaatindeyiz.

Tebâreke sözcüğü Kur’an’da 9 yerde geçer: 7:54; 23:14; 25:1, 10, 61; 40:64; 43:85; 55:78 ve 67:1.

55. Rabbinize tazarru¹ ve gizlice² dua edin. Şüphesiz ki O, haddi aşanları sevmez.

            ^ı “تَضَرُّعاً” (tedarru’an): “muhtaçlığının bilincinde acziyetini ifade ederek küçülerek, alçalarak, tevazu ile, içten bir şekilde” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 7 yerde geçer: 6:42, 43, 63; 7:55, 94, 205; 23:76.

² “خَفَى” (khafa) “gizli, gizli bir şekilde, sessiz” anlamlarına gelir.3:29

56. Islah olduktan sonra da yeryüzünde fesat (bozgunculuk) çıkarmayın ve O’na korku ve ümit ile dua edin. Allah’ın rahmeti muhsinlere (Allah rızası için karşılıksız iyilik yapanlara) yakındır.

57. Rüzgarları, rahmetinin önünde bir müjdeci olarak gönderen O’dur. Bulutlar, ağır yükler taşıyınca, onları (rüzgar ile) ölü bir beldeye sevk ederiz, sonra onunla su indirir ve onunla her türlü ürünü bitiririz. Ölüleri de işte böyle çıkarırız. Belki öğüt alırsınız.

58. Tayyib (sağlıklı, faydalı, temiz, güzel, hoş olan) olan beldenin bitkisi, Rabbinin izni ile çıkar. Habis^ı olandan ise pek yararlı bitki çıkmaz. Şükreden bir kavim için ayetleri böyle detaylı açıklıyoruz.²

^ı Habis: Kirli, pis, murdar, iğrenç, zararlı, kötü, hileli demektir. (Açıklama 2:267 ayetindedir.)

² Kur’an ayetlerinin, bilmemiz gereken ve sorumlu tutulduğumuz her şeyi açıklayıcı nitelikte oldukları ile ilgili benzer ayetler: 6:55, 97, 98, 114, 119, 126; 7:32, 52, 145, 174; 9:11; 10:5, 24, 37; 11:1; 12:111; 13:2; 17:12; 30:28; 41:3, 44.

59. Andolsun ki Nuh’u kavmine gönderdik. Bunun üzerine dedi ki “Ey kavmim, Allah’a kulluk (hizmet) edin. Sizin O’nun dışında ilahınız (sizin için O’nun dışında Yüce olan) yoktur.¹ Şüphesiz ki ben, sizin için âzîm² (korkunç) günün azabından korkuyorum.”

¹ “Allah’a kulluk (hizmet) edin. Sizin O’nun dışında ilahınız yoktur.” bildirimi, 7:59, 65, 73, 85; 11:50, 61, 84 ve 23:23, 32 ayetlerinde de aynı sözcüklerle tekrarlanmaktadır.

            ² “عَظ۪يمٍ” (‘âzîm) kelimesi “büyük, muazzam, kudretli, değerli, muhteşem” gibi anlamlara gelir ve genellikle bir şeyin büyüklüğünü, kudretini veya önemini vurgulamak için kullanılır. Bu nedenle bağlamına göre farklı şekillerde çevrilebilir. Örneğin, Allah için kullanıldığında “Yüce”, “Büyük” veya “Azamet sahibi”; insan için kullanıldığında “değerli”, “saygın” veya “kıymetli”; bir olay için kullanıldığında “muazzam”, “muhteşem” veya “önemli”; cehennem veya azap için kullanıldığında ise “dehşet verici” “korkunç” veya “şiddetli” şeklinde çevrilmesi uygun olabilir.

60. Halkının meleleri (ileri gelenleri), “Biz, seni apaçık bir sapkınlık içinde görüyoruz.” dediler.

61. Dedi ki: “Ey halkım, bende herhangi bir sapıklık yok. Ama şüphesiz ki ben, alemlerin Rabbinden bir resulüm (evrendeki tüm varlıkların Efendisi tarafından görevlendirilen bir elçiyim).

62. Size Rabbimin mesajlarını tebliğ ediyorum. Size nasihat ediyorum ve Allah katından da sizin bilmediklerinizi biliyorum.”

63. Takvalı olmanız (Allah’ın emirlerine uyup, yasaklarından kaçınmanız) ve umulur ki size merhamet edilir diye sizi uyarması için içinizden bir adama Rabbinizden bir zikrin (öğüdün, uyarının) gelmesi size garip mi geldi?²

            ¹ “عَجِيب” (‘acîb) sözcüğü, “hayret etmek”, “şaşırmak”, “garipsemek” gibi anlamlara gelir. Bu ifade Kur’an’da 15 kez geçer: 7:63, 69; 10:2; 11:72, 73; 13:5 (2 kez); 18:9, 63; 37:12; 38:4, 5; 50:2 (2 kez); 53:59.

² Bütün elçiler buna benzer mesajı iletmişlerdir: 7:68-69.

64. Böylece onu yalanladılar. Biz de onu ve onunla gemide bulunanları kurtardık, ayetlerimiz ile¹ yalanlayanları da suya batırdık². Onlar, kör (basiretleri kapanmış) bir topluluktu.

¹ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, ilgili ayetlerde bahsedilen Nuh kavminin, kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan müşrikler oldukları ve Allah’ın ayetlerini kendilerince delil göstererek, kendilerini uyaran elçilere ve vahye karşı çıktıkları net bir şekilde anlaşılır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

² “غَرِقَ” (ğark) sözcüğü, “suya batmak, suya gömülmek, boğulmak” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 23 kez geçer: 2:50; 7:64, 136; 8:54; 10:73, 90; 11:37, 43; 17:69, 103; 18:71; 21:77; 23:27; 25:37; 26:66, 120; 29:40; 36:43; 37:82; 43:55; 44:24; 71:25; 79:1.

65. Ve Ad’a, kardeşleri Hud’u (gönderdik). Ey kavmim, Allah’a kulluk (hizmet) edin. Sizin O’nun dışında ilahınız (Yüceniz olan) yoktur. O’na karşı takvalı olmayacak mısınız?”

66. Halkının kafir meleleri (ileri gelenleri), “Biz, senin sefih (akılsız, aklı kıt)^ı olduğunu görüyoruz ve yalancılardan olduğunu zannediyoruz.” dediler.

67. Dedi ki: “Ey kavmim, bende herhangi bir sefihlik yoktur. Ama şüphesiz ki ben, âlemlerin Rabbinden bir resulüm!

68. Size, Rabbimin mesajlarını bildiriyorum ve ben, sizin için emin (güvenilir) bir öğütçüyüm.”

69. Sizi uyarsın diye içinizden olan bir adam aracılığıyla Rabbinizden bir zikrin (vahyin, uyarının) gelmesi size garip mi geldi? Nuh’un kavminden sonra da sizi halefler yaptığını zikredin (anın). Ve yaradılışça da sizi yaydı (arttırdı).¹ O halde Allah’ın nimetlerini² anın ki felaha (kurtuluşa, saadete) eresiniz.

            ¹ “بَسْطَةً” (bâstâtân) sözcüğü Arapçada “yaymak, genişletmek, açmak” ve “kolaylaştırmak” anlamlarına gelir. Bu kelime, bir şeyin yayılması, genişletilmesi, ya da bir şeyin daha geniş bir alanda, rahatlıkla sağlanması anlamında kullanılır. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 15 kez geçer: 2:245, 247; 5:11, 28 (2 kez), 64; 6:93; 7:69; 13:14, 26; 17:29 (2 kez), 30; 18:18;

19 kodlu matematiksel sistem sayesinde 7:69 ayetinde bulunan “bâstâtân” kelimesinin (Sad) harfiyle yani “بَصْۣـطَةًۚ” şeklinde değil (Sin) harfiyle yani “بَسْطَةً” şeklinde yazılması gerektiği tespit edildi. Söz konusu kelimenin, 2:247 ayetinde de (Sin) harfiyle yani “بَسْطَةًۭ” şeklinde yazılmış olduğu görülebilmektedir.

Birçok Kur’an nüshasında yanlış yazılan bu kelimenin, en eski kufi nüshalardan biri olan Taşkent nüshasında da “Sin” harfiyle yazılmış olduğu, dolayısıyla da 19 kodlu matematiksel sistemi doğrulamış olduğu görülmüştür. Konu ile ilgili eski Kur’an nüshalarına şu linkten bakabilirsiniz: https://elktb.net/A/7/69

            ² “لَاء” (ālā') kelimesi, “nimetler” “ihsanlar” ve “lütuflar” gibi anlamına gelir. Bu kelime, Allah’ın kullarına sunduğu çeşitli nimetleri ve iyilikleri ifade etmek için kullanılmaktadır. Bu sözcük Kur’an’da 34 kez geçer: 7:69, 74; 53:55; 55:13, 16, 18, 21, 23, 25, 28, 30, 32, 34, 36, 38, 40, 42, 45, 47, 49, 51, 53, 55, 57, 59, 61, 63, 65, 67, 69, 71, 73, 75, 77.

70. Dediler ki: “Sen bize bir tek Allah’a kulluk (hizmet) etmemiz, atalarımızın da kulluk (hizmet) etmekte oldukları şeyleri terke etmemiz için mi geldin? O halde eğer sadıklardan (doğrulukta sebat eden, güvenilir olanlardan) isen bizi tehdit ettiğin şeyi getir!”

Ad kavminin tevhidi reddetme sebebi atalarının şirk dinini taklittir. İnkarcılar bir hatası olduğunda yani herhangi bir çirkinlik işlediğinde bahane olarak 7:28’de belirtildiği gibi “atalarını böyle buldukları”, dahası “Allah’ın böyle emrettiği” yalanına sarılmışlardır. Mekkeli müşrikler işte bu ateşe çağıran hatalı yolu izleyenler olmuştur ancak mesaj onlarla sınırlı değildir. Şeytanın izini takip eden herkesin bu noktada muhatap olduğu unutulmamalıdır.

71. Dedi ki: “Rabbinizden, hakkınızda bir rics¹ ve gazap (öfke) kesinleşti. Haklarında Allah’ın hiçbir sultan (güçlü bir delil) indirmediği, sizin ve atalarınızın taktığı isimler (ilahlar ve kuralları) hususunda mı benimle cedelleşiyorsunuz?² (delil sunarak haklı çıkmaya mı çalışıyorsunuz?) Öyleyse bekleyin, şüphesiz ki ben de sizinle bekleyenlerdenim.”

¹ “رجس” (rics) sözcüğü, “pislik, kirlilik, iğrençlik” gibi anlamlara gelir. Kur’an’da bu kelime, farklı bağlamlarda hem maddi hem de manevi pisliği ifade etmek için kullanılmıştır. Örneğin:

1- Kalplerinde şirk, nifak veya fasıklık gibi manevi hastalık bulunanlar için: “Kalplerinde hastalık bulunan kimselere gelince, bundan dolayı onların ricslerine rics katmıştır ve onlar kâfir olarak öldüler.” (Tevbe, 9:125)

2- Allah tarafından haram kılınmış yiyecekler için: “… Bana vahyedilenler arasında; ölü (leş) ya da akıtılmış kan ya da şüphesiz ki rics olan domuz eti ya da fısk (sapkınlık) olarak Allah’tan başkasının adıyla anılmış olanlar (sunular; yiyecekler, ziyafetler) dışında, yiyen bir kimse için haram kılınmış bir şey bulamıyorum…” (En’am, 6:145)

3- Şeytan işi olan davranışlar için: “hamr (alkollü içecekler) ve meysir (şans oyunları, kumar) ve ensab (dua etmek ve tapınmak için dikilmiş taşlar veya sütunlar)” ve ezlam (evlilik, ticaret, yolculuk gibi konularda rehberlik için kullanılan fal okları), şeytan işi olan birer ricstir. Onlardan kaçının ki felaha eresiniz.” (Maide, 5:90)

Bu yasaklar incelendiğinde, “rics” kelimesinin ifade ettiği pisliğin hem maddi (fiziksel kirlilik) hem de manevi (ahlaki bozulma ve şirk) boyutlarının olduğu görülmektedir. “Rics” kelimesi ve türevleri Kur’an’da 9 ayette, 10 kez geçer: 5:90; 6:125, 145; 7:71; 9:95, 125 (2); 10:100; 22:30; 33:33.

Bilgi notu: “رجس” (rics) sözcüğü ile “رِجْز” (ricz) sözcüğü arasında okunuş açısından bazı benzerlikler olsa da anlamları farklıdır. “رجس”  (rics) sözcüğü, “pislik, kirlilik, iğrençlik” anlamlarına gelir. “رِجْز” (ricz) ise “azap, ceza, sıkıntı” gibi anlamlara gelir.

² Bu ifade, “cedelleşmek”, “karşılıklı delil getirerek savunma yapma ve mücadele etme” anlamına gelen(cedel), kelimesinden türemiştir. “جَدَلَ” (cedel), kelimesinden türemiştir.  Mücadele, bir sorunu çözmek, bir hedefe ulaşmak veya bir tehdidi bertaraf etmek için kararlılıkla gösterilen çabadır. “جَدَلَ” (cedel), kelimesinden türemiş kelimeler Kur’an’da 29 kez geçer: 2:197; 4:107, 109 (2 kez); 6:25, 121; 7:71; 8:6; 11:32 (2 kez), 74; 13:13; 16:111, 125; 18:54, 56; 22:3, 8, 68; 29:46; 31:20; 40:4, 5, 35, 56, 69; 42:35; 43:58; 58:1.  

“Tartışmak” kelimesinin Arapça karşılığı ise “نَاقَشَ” (münakaşa) kelimesidir. Bu kelime Kur’an’da geçmez. Türkçe’de de kullanılan “مُنَاظَرَةٌ” (Münazara) kelimesi ise “karşılıklı görüş alışverişi”, “yapıcı bir tartışma” demektir. Bu kelime de Kur’an’da geçmez.

72. Bunun üzerine onu ve beraberindekileri Bizden bir rahmetle kurtardık, ayetlerimiz ile¹ yalanlayanların ve iman etmeyenlerin de kökünü kestik.²

¹ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, ilgili ayetlerde bahsedilen Ad kavminin, kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan müşrikler oldukları ve Allah’ın ayetlerini kendilerince delil göstererek, kendilerini uyaran elçilere ve vahye karşı çıktıkları net bir şekilde anlaşılır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

² Âd kavminin inkârcılarının akıbetiyle ilgili olarak da Kur’an’da çeşitli bilgiler yer alır. Bu bağlamda “kendilerine köklerini kesen bir kasırga gönderildiği” (7:72; 51:41), “dünyada olduğu gibi kıyamet gününde de lanete uğratılacakları” (11:60), “korkunç bir gürültünün onları yakaladığı, sel süprüntüsü haline getirildikleri” (23:41), “helak edildikleri” (26:139), “üzerlerine uğursuz, uğultulu ve her şeyi alt üst eden kasırgaların gönderildiği” (41:16; 46:25) ve “köklerinden sökülmüş hurma kütükleri gibi oldukları” (54:19-20), “üzerlerine azap kamçılarının salındığı” (89:13) bildirilmektedir.

73. Semûd’a da kardeşleri Salih’i (gönderdik). Dedi ki “Ey kavmim, Allah’a kulluk edin. Sizin O’nun dışında ilahınız (Yüceniz) yoktur.^ı Size, Rabbinizden apaçık beyyineler (kanıtlar) geldi.^ı Allah’ın şu devesi sizin için bir ayettir (derstir, işarettir). Onu bırakın da Allah’a ait olan arzda² otlasın ve ona bir kötülükle dokunmayın. Yoksa sizi elem verici bir azap yakalar.³

^ı Bu cümle, aynı sözcüklerle 7:85’te de tekrarlanmaktadır.

² Arz; Dünya, yeryüzü, toprak, yer, zemin, memleket ve ülke anlamlarına gelir.

³ Bu cümle, aynı sözcüklerle 11:64’te de tekrarlanmaktadır.

74. Ad’dan sonra da sizi halifeler (sorumlular) kıldığını ve yeryüzüne yerleştirdiğini hatırlayın. Onun ovalarında köşkler¹ yapıyorsunuz, evler için de dağlarını² yontuyorsunuz.³ Allah’ın nimetlerini hatırlayın ve yeryüzünde fesat yaparak karışıklık çıkarmayın.”

            ¹ “الْقَصْرِ” (el-kasr) kelimesi bağlama göre “köşk”, “saray”, “kale”, “büyük yapı”, “kısaltmak”, “sınırlamak” ve “hurmanın olgunlaşmış hali” gibi anlamlara gelir. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 15 kez geçer: 4:101; 7:74, 202; 22:45; 25:10; 37:48; 38:52; 48:27; 55:56, 72; 77:32.

² “جَبَلٍ” “cebel” sözcüğü “dağ” demektir. Bu sözcük Kur’an’da 39 kez geçer: 2:260; 7:74, 143 (2), 171; 11:42, 43; 13:31; 14:46; 15:82; 16:68, 81; 17:37; 18:47; 19:90; 20:105; 21:79; 22:18; 24:43; 26:149; 27:88; 33:72; 34:10; 35:27; 36:62; 38:18; 52:10; 56:5; 59:21; 70:9; 73:14 (2 (kez); 77:10; 78:7, 20; 79:32; 81:3; 88:19; 101:5.

³ Ad kavminin yaşadığı bölge Arabistan’ın güneyinde Ahkâf adıyla bilinen Umman ve Hadramevt taraflarıydı. Semûd kavmi ise Arabistan’ın kuzeyinde yaşamıştı. Semûd kavminin yaşadığı bölge bugün Medâin-i Sâlih adıyla bilinen ve Arabistan’ın kuzeyindeki Hicr bölgesidir. Kastedilen yöre Elçi Salih’in kavminin yaşadığı ve kayalardan oyularak şekillendirilen kaya şehirdir. Burada yaşamaları Yüce Allah’ın bir lütfuydu ve Elçi Salih de onlara bu nimeti hatırlamalarını öğütlemekteydi. Demek ki Semûd kavmi, Âd kavminin yaşadığı topraklara yerleştirilmemişti. Onların helakinden sonra yaşadıkları bölgenin sorumluları oldukları hatırlatılmaktadır.

75. Halkının kibirli meleleri (ileri gelenleri), içlerinden iman eden mustazaflara^ı, “Salih’in, gerçekten Rabbi tarafından gönderildiğini mi biliyorsunuz?” dediler. Dediler ki: “Biz, onunla gönderilen ile iman ediyoruz (inanıyor ve güveniyoruz).”

^ı Burada ve diğer ayetlerde sözü edilen mustazaflar “zayıf düşürülenler” her zaman bu baskıya boyun eğmiş de değillerdir. Nitekim firavunun karşısına dikilen büyücüler son derece net bir iman duruşu ortaya koymuş ve firavunun tehditlerine aldırış etmemişlerdi. İşte bu ayette de durum aynıdır. Semûd kavminin azgın yöneticileri içlerinden iman etmiş ve zayıf düşürülmüş müminlere soru sormuşlar ve belki de hiç tahmin etmedikleri bir cevapla karşılamışlardı.

76. Büyüklük taslayanlar, “Biz, sizin iman ettiğiniz (inanıp güvendiğiniz) şeyi inkâr ediyoruz.” dediler.

77. Derken dişi deveyi vahşice katlettiler.^ı Böylece Rabbinin buyruğuna karşı çıktılar ve “Ey Salih, gerçekten sen resullerdensen, bizi onunla tehdit ettiğin şeyi bize getir.” dediler.

^ı “عَقَرَ” (akar) sözcüğü, “kesmek, yaralamak, öldürmek” anlamlarına gelir. “akarû” fiilinin, “hayvanın ayaklarının kesilerek veya kırılarak yere düşürüldükten sonra boğazlanması” anlamında kullanıldığı da belirtilmektedir.  Bu ifade, Kur’an’da 5 kez geçer. Bunların hepsi de vahşice katledilen deve için kullanılmaktadır: 7:77; 11:65; 26:157; 54:29; 91:14.

78. Onları bir sarsıntı yakaladı, böylece evlerinde dizüstü çökmüş olarak sabahladılar¹.²

¹ "صَبَاح" (sabah), günün doğumuyla başlayan ve sabahın genel zaman dilimini ifade eden geniş bir terimdir. Bu kelime Kur’an’da 41 kez geçer: 3:103; 5:30, 31, 52, 53, 102; 6:96; 7:78, 91; 11:67, 81 (2 kez), 94; 15:66, 83; 18:40, 41, 42, 45; 22:63; 23:40; 26:157; 28:10, 18, 82; 29:37; 30:17; 37:137, 177; 41:23; 46:25; 49:6, 54:38; 61:14; 67:30; 68:17, 20, 21; 74:34; 81:18; 100:3.

² 26:157’de ifade edildiği gibi, Semûd kavmi dişi deveyi hunharca katlettikten sonra pişman olmuşlardı; ancak iş işten geçtiği için bunun kendilerine bir faydası dokunmamış, hak ettikleri azapla buluşturulmuşlardı. Bu ayet, 7:91 ve 29:37 ayetlerinde tekrarlanmaktadır.

79. O da onlardan yüz çevirdi ve “Ey halkım, size Rabbimin mesajını ulaştırdım ve size nasihat ettim. Ancak siz öğüt verenleri sevmiyorsunuz.” dedi.

80. Lut'u da (an). Kavmine demişti ki: “Şüphesiz ki siz, sizden önce¹ alemlerde kimsenin yapmadığı bir fuhşu (ahlaksızlığı) mu yapıyorsunuz?

¹ “سَبَقَ” (sebekâ) sözcüğü, “önce olmak, önde olmak, önceden geçmek, öne geçmek, üstün gelmek” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 36 kez geçer: 2:148; 5:48; 7:80; 8:59, 68; 9:100; 10:19; 11:40; 11:110; 12:17, 25; 20:99, 129; 21:27, 101; 23:27, 43, 61; 29:4, 28, 39; 35:32; 36:40, 66; 37:171; 41:45; 42:14; 46:11; 56:10 (2 kez), 60; 57:21; 59:10; 70:41; 79:4 (2 kez).

81. Kadınlardan başka şehvetle erkeklere mi yanaşıyorsunuz? Bilakis sizler, müsrif^ı bir toplumsunuz.

^ı “مُسْرِفِينَ” (musrifîn) sözcüğü, “haddi aşanlar, savurganlık yapanlar, aşırıya gidenler” anlamlarına gelir.

82. Fakat kavminin cevabı, “Onları beldenizden çıkarın. Çünkü onlar temiz olmak isteyen insanlarmış!” sözünden başkası olmadı.

Bu söz açıkça alaycılık içermektedir. Sözü “Onlar temiz kalmak istiyorlarmış, bizim aramızda kalarak kirlenmesinler” demeye getirerek, kendilerince muhataplarını aşağılamaktan da geri kalmamışlardı. Benzer mesaj: 27:56.

83. Bunun üzerine onu ve ailesini kurtardık; karısı hariç. O, geride bırakılanlardan^ı imiş.

^ı “لْغَابِرِينَ” (al-ğâbiryn) sözcüğü, “geride kalanlar, arkada kalanlar” anlamlarına gelir. Bu sözcük Kur’an’da 8 kez geçer: 7:83; 15:60; 26:171; 27:57; 29:32, 33; 37:138; 80:40.

84. Üzerlerine (taştan) yağmur yağdırdık. Böylece mücrimlerin (azılı suçluların) akıbeti nasıl olmuş, bir bak!

27:58’de de bildirildiği üzere, Yüce Allah 15:73’te bu azap kasırgasından önce Lut Nebi’nin kavminin helakiyle ilgili olarak gün doğarken korkunç bir gürültüyle meydana gelen depremin kendilerini yakaladığını haber vermektedir. Lut Nebi’nin kavminin helak başlangıcının sabaha karşı gerçekleşen bu korkunç gürültü olduğu anlaşılmaktadır.

85. Medyen’e^ı de kardeşleri Şuayb’ı (gönderdik). Dedi ki: “Ey kavmim, Allah’a kulluk edin. Sizin O’nun dışında ilahınız (Yüceniz) yoktur. Size, Rabbinizden apaçık beyyineler (kanıtlar) geldi.² Ölçüyü ve tartıyı da tam yapın, insanların eşyalarını da noksan vermeyin ve yeryüzünde düzen sağlanmışken bozgunculuk yapmayın. Eğer imanlılar iseniz böylesi sizin için daha hayırlıdır.

^ı Medyen Şuayb’ın elçi olarak görevlendirildiği şehirdi. Medyen kelimesi Kur’an’da 10 kez geçer. Medyen’in aslında İbrahim’in çocuklarından birisi olduğu, nüfus artınca çocuklarının isminin şehre verildiği de rivayet edilmektedir. Şuayb’ın nesebinin de Şuayb b. Nüveyb b. Medyen b. İbrahim Halilullâh olduğu ifade edilmektedir.

² Bu cümle, aynı sözcüklerle 7:73’te de tekrarlanmaktadır.

86. Müminleri tehdit ederek de Allah’ın yolundan çevirmek ve o yolu eğri (çarpık, sapkın)¹ göstermeye çalışmak için her yolun başına oturmayın. Sayıca az iken (Allah’ın) sizi nasıl çoğalttığını hatırlayın, bozgunculuk çıkaranların akıbetinin de nasıl olduğuna bir bakın!

            ¹ “عِوَجٍ” (‘ivec), bağlama göre “eğrilik”, “çarpıklık”, “sapkınlık” gibi anlamlar gelir. Bu ifade Kur’an’da 9 kez geçer: 3:99; 7:45, 86; 11:19; 14:3; 18:1; 20:107, 108; 39:28.

87. Eğer sizden bir grup onunla gönderildiğimle (ayetlerle) iman ediyorsa, bir grup iman etmiyorsa, o zaman Allah aramızda hükmünü verinceye kadar sabredin. Ve O, Hakimlerin (hüküm verenlerin) en hayırlısıdır.

88. Halkının büyüklük taslayan meleleri (ileri gelenleri) dediler ki: “Ey Şuayb, seni ve seninle iman edenleri ya şehrimizden çıkaracağız ya da milletimize (dinimize) geri döneceksiniz.” Dedi ki: “Biz istemesek de mi?

89. Allah bizi sizin dininizden kurtardıktan sonra, eğer yeniden ona dönecek olursak, muhakkak ki Allah’a iftira etmiş oluruz. Allah istemedikçe ona (batıl olan dine) dönmemiz söz konusu değildir. Rabbimiz ilmiyle her şeyi kuşatmıştır. Biz, Allah’a tevekkül ettik.  “Rabbimiz, bizimle kavmimizin arasını hak (gerçek, hakikat) ile aç. Sen hakkı ortaya çıkaranların en hayırlısısın.”

90. Ve kavminin kâfir olan ileri gelenleri, “Eğer Şuayb’a uyarsanız, hüsrana uğrayanlardan olursunuz!” dediler.

91. Onları bir sarsıntı yakaladı ve evlerinde dizüstü çökmüş olarak sabahladılar.²

¹ Bu ayet, 7:78 ve 29:37 ayetlerinde tekrarlanmaktadır.

92. Şuayb’ı yalanlayanlar sanki yurtlarında hiç kalmamış gibiydiler. Şuayb’ı yalanlayanlar hüsrana uğrayanların ta kendileridir.

93. Bunun üzerine onlardan yüz çevirdi ve dedi ki: “Ey kavmim! Ben, size Rabbimin mesajlarını duyurdum ve size öğüt verdim. Şimdi kâfir bir topluluğa nasıl üzülebilirim!”

94. Ne zaman bir beldeye bir nebi gönderdiysek, o beldenin halkını tazarru^ı etsinler diye sıkıntı ve zorluğa uğrattık².

            ^ı “تَضَرُّعاً” (tedarru’an): “muhtaçlığının bilincinde acziyetini ifade ederek küçülerek, alçalarak, tevazu ile, içten bir şekilde” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 7 yerde geçer: 6:42, 43, 63; 7:55, 94, 205; 23:76.

² Bu, Allah’ın kanunudur (sünnetullahtır). İnsanlar kendilerine gelen nebilerin dinlemez ve mevcut düzenlerini terk etmek istemezler. Bu direnişi kırmak için Allah onları baskı ve zorluklara maruz bırakır. (bkz: 6:42-45)

95. Sonra kötülüğü hasene ile değiştirdik. Afiyete (esenliğe) erdiklerinde de “Muhakkak ki atalarımıza da sıkıntı ve sevinç isabet¹ etmişti.” dediler. Bunun üzerine Biz de onları ansızın yakaladık, farkına bile varmadılar.²

¹ Bu sözcük, “سُوء” (sû’) kökünden türetilmiştir. Kök anlamı da “kötü”, “zarar”, “rahatsızlık”, “kötülük”, “çirkinlik” demektir.Aynı kökten türetilmiş olan “سَيِّـَٔا” (seyyie) sözcüğü ise, genellikle bir kötü eylem veya yasaklanmış bir davranışı ifade eder.

            ^{2 “}Sevinç, keyif, mutluluk” anlamına gelen “سُرُور” (surûr) sözcüğünden türemiş olan bu ifade Kur’an’da 5 kez geçer: 2:69; 7:95; 76:11; 84:9, 13.

³ Benzer mesajlar: 7:94-102; 14:9-18; 23:51-53; 34:34-35; 36:13-32; 41:14; 64:5; 89:11-12.

96. O şehirlerin halkı iman edip takva sahibi olsalardı, üzerlerine göklerin ve yerin bereketlerini açardık, fakat yalanladılar. Biz de yaptıklarına karşılık onları kıskıvrak yakaladık.

^ı Arapça, İbranice ve Aramice gibi Sami dillerinde kullanılan “bereket” sözcüğü; sağlıklı, faydalı, cömert ve kutlu kılmak, takdis etmek (kutsama), lütufta bulunmak bolluk kaynağı, armağan ve diz çöktürmek anlamlarına gelir.

97. Beldelerin halkı, gece uyurlarken azabımızın kendilerine gelmeyeceğinden emin midirler?

98. Ya da o beldelerin halkı, gündüzün^ı serin vaktinde dünya işleriyle oyalanırlarken, azabımızın onlara gelmeyeceğinden emin midirler?

^ı Ayetin Arapçasında geçen ‘duha’ kelimesi, günün bir bölümüne karşılık kullanıldığında kuşluk vakti, yani 20:59’da olduğu gibi, güneşin yükselmeye başladığı vaktini; geceye karşılık kullandığında ise 7:98’de olduğu gibi gündüz vaktini etmektedir.

99. Allah’ın planından emin miydiler! Hüsrana uğrayan bir toplumdan başkası Allah’ın planından emin olmaz (kendini güvende hissetmez).

            ¹ “مَكَرُوا” (mekerû), “plan yapmak”, “hile yapmak” anlamına gelir. Bu kelime Kur’an’da 43 kez geçer: 3:54 (3 kez); 6:123 (2 kez), 124; 7:99 (2 kez); 7:123 (2 kez); 8:30 (4 kez); 10:21 (3 kez); 12:31, 102; 13:33, 42 (2 kez); 14:46 (4 kez); 16:26, 45, 127; 27:50 (4 kez), 51, 70; 34:33; 35:10 (2 kez), 43 (2 kez); 40:45; 72:22 (2 kez).

100. Önceki topluluklardan sonra yeryüzüne mirasçı olanların hidayete ermeleri gerekmez mi? İstersek onları da günahlarından¹ dolayı cezalandırırız (onlara karşılıklarını veririz) ve kalplerini damgalarız² da artık duymaz olurlar.

¹ “ذَنْبٌ” (zenb) sözcüğü, “bir şeyin sonu” veya “arka tarafı” anlamlarına gelir. Deyimsel olarak, birinin sorumlu tutulabileceği ve karşılığında ceza ya da pişmanlık duyacağı eylemleri ifade eder ve "suç", "sorumluluk", "günah" gibi anlamlara gelebilir. Ancak dini bağlamda en yaygın çevirisi "günah" şeklindedir. Bu sözcük, türevleriyle birlikte Kur’an’da 38 yerde geçer: 3:11, 16, 31, 135 (2), 147, 193; 5:18, 49; 6:6; 7:100; 8:52, 54; 9:102; 12:29, 97; 14:10; 17:17; 25:58; 26:14; 28:78; 29:40; 33:71; 39:53; 40:3, 21, 55; 46:31; 47:19; 48:2; 51;59 (2); 55:39; 61:12; 67:11; 71:4; 81:9; 91:14.

² Bu ifade Kur’an’da 11 defa (4:155; 7:100, 101; 9:87, 93; 10:74; 16:108; 30:59; 40:35; 47:16; 63:3) geçmektedir. 2:7, 6:46, 42:24, 45:23 ayetlerinde ise inkârcıların kalplerinin mühürlendiğinden söz edilmektedir.

101. Sana o beldelerden kıssalar (dersler) aktarıyoruz.^ı Resulleri, onlara apaçık beyyinat (kanıtlar) getirmişlerdi. Fakat onlar önceden yalanladıkları şeylerle iman edecek değillerdi. Allah, kâfirlerin kalplerine böyle damga vurur.

^ı Benzer mesajlar: 3:62 6:34; 11:120; 20:99; 28:3.

102. Onların çoğunda, ahde (söze) bağlılık bulmadık, onların çoğunu fasık (ayetlerden sapan, uymak istemeyen) olarak bulduk.

103. Sonra, onların ardından Musa’yı ayetlerimizle¹ firavuna ve onun melelerine (ileri gelenlere) gönderdik.² Bunun üzerine onunla zulmettiler. O halde fesatçıların akıbeti nasıl olmuş, bir bak!

¹ “Ayetlerimizle” şeklinde çevirdiğimiz “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) sözcüğü, genellikle bu ayet dışında geçtiği yerlerde birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” şeklinde anlamlandırılmaktadır. Oysa “لِاٰيَاتِنَا” (li-ayâtinâ) ifadesi “ayetlerimizi, ayetlerimize” anlamına gelir. Bu ifade de 74:16 ayetinde geçer.  Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

² Firavunu ve kavmini ikna etmesi için Musa’ya verilen 9 mucize ile ilgili açıklama 17:101 ayetinde yer alır.

104. Dedi ki: “Ey firavun! Ben, alemlerin Rabbinden bir resulüm! (Evrendeki tüm varlıkların Efendisi tarafından gönderilen bir elçiyim)”

105. Allah adına hak (doğru, gerçek) olandan başkasını söylememek benim üzerime borçtur. Rabbinizden^ı size apaçık beyyineler (kanıtlar, mucizeler) getirdim, öyleyse İsrailoğullarını benimle gönder.”

^ı Ayette Musa Nebi’nin dile getirdiği min rabbiküm ifadesi başta firavun olmak üzere diğer yönetici ileri gelenlere mesaj vermektedir. Bilindiği gibi firavun kendisini ilah (Yüce olan) diye tanıtmakta ve halka kendisinden başka ilahın bulunmadığını onlara dikte etmekteydi. İşte böyle korkunç bir kibrin sahibi olan firavuna ve yöneticilerine Yüce Allah’tan başka ilah olmadığını, üstelik Yüce Allah’ın, onların da Rabbi olduğunu kendilerine bildirmiştir.

106. “Bir ayet (kanıt) getirdiysen ve doğru sözlü isen eğer, onu getir bakalım!” dedi.

107. Bunun üzerine asasını attı. İşte o da apaçık bir ejderha^ı (oluverdi).

            ^ı “ثُعْبَانٌ” (shu’bān), Türkçede “yılan” anlamına gelir. Özellikle büyük ve güçlü yılan türleri için kullanılır. Bu sözcük, Kur’an’da 2 yerde geçer: 26:32 ve 7:107.

20:20, 27:10 ve 28:31 ayetindeki ifadelere göre Yüce Allah; Musa’ya verdiği mucizeyi göstermek için elindeki asayı yere atmasını istemiş ve asa hareket eden bir yılana dönüşmüş. Bunu gören Musa da korkup kaçmış. Bunun üzerine “Ey Musa! Geri dön, korkma! Artık sen güvende olanlardansın.” (28:31) diye hitap edilmişti. Ancak burada (26:32) ve 7:107’nci ayette; Yüce Allah, sihirbazların hepsinin sihrini yutan bir ejderhaya (kocaman bir yılana) dönüştürmüş.

108. Elini de (koynundan) çekip çıkardı. İşte o da bakanlar için bembeyazdı.

107 ve 108’inci ayetler, aynı sözcüklerle 26:32 ve 33 ayetlerinde de tekrarlanmaktadır.

109. Firavunun meleleri (ileri gelenleri) dediler ki: “Şüphesiz ki bu bilgili bir büyücüdür.”

110. (Firavun dedi ki), “O, sizi yurdunuzdan çıkarmak istiyor, ne buyuruyorsunuz?”

111. Dediler ki: “Onu ve kardeşini oyala, (bu arada) şehirlere haberciler gönder.

112. Tüm bilgili sihirbazları sana getirsinler.”

113. Sihirbazlar firavuna geldiler ve “Eğer galip gelirsek, bize bir ecir¹ var değil mi?” dediler.

¹ “أُجُورَ” (ecir) kelimesi, genellikle olumlu bir anlam taşır ve bir hizmetin veya çabanın sonucunda verilen karşılık (ücret, para, mal, ödül vb.) olarak değerlendirilir. Ecir kelimesi türevleriyle birlikte Kur’an’da 108 kez geçer.

114. “Evet, hatta yakınlarımdan olacaksınız.” dedi.

115. Sihirbazlar, “Ey Musa! Ya sen at ya da biz atıyoruz.” dediler.

116. “Siz atın!” dedi. Attıkları zaman da insanların gözlerini büyülediler^ı ve âzîm (büyük) bir sihir yapıp onları (Musa ile Harun’u) korkuttular.

^ı Bu ayet büyücülüğün insanların gözlerini boyamaktan başka bir şey olmadığının apaçık bir delilidir. Büyü ile ilgili bütün ayetleri bu bilgi ışığında değerlendirmek gerekir.

117. Ve Musa’ya, “Asanı at!” diye vahyettik. Bakışları arasında onların uydurduğu¹ şeyleri yutuverdiğini gördü.

¹ “فِكَ” kökünden türemiş olan bu fiil; “gerçeği çarpıtmak”, “gerçeği saptırmak”, “haktan çevrilmek”, “yalan uydurmak” gibi anlamlara gelir. Bu fiilden türemiş kelimeler Kur’an’da 27 kez geçer: 5:75; 6:95; 7:117; 9:30; 10:34; 24:11, 12; 25:4; 26:45, 222; 29:17, 61; 30:55; 34:43; 35:3; 37:86, 151; 40:62, 63; 43:87; 45:7; 46:11, 22, 28; 51:9 (2); 63:4.

118. Böylece hak (gerçek, hakikat) ortaya çıktı, onların yapmakta oldukları da batıl oldu (gerçek dışı çıktı).

Büyücülük, muskacılık birer şarlatanlıktır. Bu konunun metafizik bir yönü yoktur. Musa’nın dönemindeki sihirbazlar, halkı hipnozla etkileri altına alıp illüzyonla gözlerini boyuyorlardı. Musa, uydurmaları yutan bir gerçeği ortaya koyarak trans halinde hayaller gören halkı uyandırdı. Musa’nın ortaya koyduğu şeyin sihir olmadığını herkesten iyi anlayan sihirbazlar canları pahasına da olsa ona inandılar. Nebi olduğuna dair delil olarak İsa’ya verilen mucizeler hariç, şifa dağıtıcılık da tıpta “placebo” diye bilinen psikolojik etkiden ibaret bir palavradır. Şifa verme ve büyü çözme iddialarıyla cahil halkı sömüren sahtekârlar hastalanınca hemen hastanelere koşarlar. Ne yazık ki cehaletin yaygın bir hastalık olduğu toplumlarda sahtekarlara ve palavracılara büyük rağbet olur.

119. Böylece orada yenildiler ve küçük düştüler.

120. Ve sihirbazlar secdeye kapandılar.

121. Dediler ki: “Alemlerin Rabbine (evrendeki canlı-cansız tüm varlıkların Efendisine, Yöneticisine) iman ettik;

122. Musa’nın ve Harun’un Rabbine.”

121 ve 122’nci ayetler, aynı sözcüklerle 26:47 ve 48 inci ayetlerinde de tekrarlanmaktadır. Büyücülerin imanı, ilk etapta normal, sıradan gibi görülse de aslında karşılarında firavun gibi bir zalim varken bunu yapabilmek herkesin harcı değildir. Çünkü firavun, onların rabbi olduğunu (79:24) ve kendisinden başka onlar için hiçbir ilah tanımadığını (28:38) söylemişti. Bu bildirime karşı gelmek aslında firavuna savaş açmaktı. Benzer Mesaj: 20:70

123. Firavun dedi ki: “Ben size izin vermeden onunla (onun aracılığıyla) mı iman ettiniz? Demek ki bu, halkı (İsrailoğullarını) şehirden çıkarmak için bir plan planladınız. Ama yakında göreceksiniz.

124. Ellerinizi ve ayaklarınızı çaprazlama keseceğim, sonra sizi hep birlikte çarmıha gereceğim.”

Firavun, kendisine itaatsizlikten dolayı bu cezayı vermektedir. El ve ayakların kesilmesiyle ilgili benzer mesajlar: 5:33; 20:71; 26:49.

125. (Sihirbazlar) dediler ki: “Biz zaten Rabbimize döneceğiz.^ı

^ı Benzer mesajlar: 20:72-73; 26:50.

126. Bize gelen Rabbimizin ayetleri ile¹ iman ettiğimiz için bize eziyet etmek istiyorsun.” “Rabbimiz! üzerimize sabır (kararlılık ve dayanma gücü) boşalt² ve bizi Müslimler (Teslim Olanlar) olarak vefat ettir.”

¹ “بِاٰيَاتِ رَبِّنَا” (bi-âyâti rabbinâ) ifadesi “Rabbimizin ayetleri ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “Rabbimizin ayetlerini” veya “Rabbimizin ayetlerine” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviri düzeltildiğinde, gönderilmiş olan vahiy kitabında belirtilen şekilde Allah ile iman eden müminlerin, kendi kafalarına göre niteledikleri bir kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan müşrikler tarafından eziyet gördüğü anlaşılacaktır. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır. “Rabbimizin ayetleri ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِ رَبِّنَا” (bi-âyâti rabbinâ) ifadesi Kur’an’da 2 kez geçer: 6:27; 7:126.

            ² “فَرَغَ” (fereğ) sözcüğü “boşalmak”, “boşaltmak” ve “işi bitirmek” anlamlarına gelir. Bu sözcük Kur’an’da 5 kez geçer: 2:250; 7:126; 18:96; 28:10; 55:31; 94:7.

127. Firavunun kavminin meleleri (ileri gelenleri) de dediler ki: “Musa ve kavminin yeryüzünde fesat çıkarmasına, seni ve ilahlarını^ı da terk etmesine izin mi vereceksin?” Dedi ki: “Oğullarını katledeceğiz, kadınlarını da (iğrenç işlerde) utandıracağız². Bizim, onları kahredici üstünlüğümüz var.”

^ı Firavun, 79:24’te “Ben, sizin en yüce rabbinizim!” iddiasında bulunmakla kalmamış, aynı zamanda 28:34’te de “Ben, sizin için benim dışımda ilah bilmiyorum.” ifadesiyle tek ilahın kendisi olduğunu da ilan etmektedir. Bu iki ilah göz önünde bulundurulduğunda, bu ayetteki “ilahların” ifadesi ile onun belirlemiş olduğu astları veya kendisine ulaşmak için belirlediği küçük tanrılar olduğu kanaatine varılmaktadır.

² “ح-ي-ي” (hâ-yâ-yâ) kelime kökü "haya" yani “utanma”, “çekinme” anlamına gelir. “يَسْتَحْيُونَ” ifadesi de “utandırıyorlar” demektir. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 10 kez geçer: 2:26, 49; 7:127, 141; 14:6; 28:4, 25; 33:53 (2 kez); 40:25.

128. Musa, halkına: “Allah’tan yardım dileyin ve sabredin (kararlı olun ve direnin). Yeryüzü Allah’ındır; kullarından istediğine onu verir, akıbet (mutlu son) de muttakilerindir (Allah’ın emirlerini yerine getiren, yasaklarından da kaçınanındır).” dedi.

129. Dediler ki: “Sen, bize (elçi olarak) gelmeden önce de eziyet edildi, geldikten sonra da!” (Musa), “Umulur ki Rabbiniz, düşmanınızı helak eder ve sizi onların yerine yeryüzüne halifeler (sorumlu, yönetici) kılar ve nasıl hareket edeceğinize bakar.” dedi.

Burada, Yüce Allah’ın bakması ile kastedilen şey; durumun ne olacağını muhataplara göstermek ve tutumlarını ortaya koymalarını sağlamaktır. Yoksa Allah’ın bilgilenmesi değildir.

130. Andolsun ki firavunun yandaşlarını¹, öğüt alsınlar diye yıllarca kuraklık ve ürün kıtlığına uğrattık.

¹ “اٰل” (âl) ifadesi bir kişinin “ailesi, halkı, takipçileri, yandaşları, onun yolunu benimseyenler” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 25 kez geçer: 2:49, 50, 248 (2 kez); 3:11, 33 (2 kez); 4:54; 7:130, 141; 8:52, 54 (2 kez); 12:6; 14:6; 15:59, 61; 19:6; 27:56; 28:8; 34:13; 40:28, 46; 54:34, 41.

131. Onlara bir hasenat (iyi, güzel işler, fiiller) gelse, “Bunu, biz hak ettik” derler. Kendilerine bir seyyie¹ dokunursa Musa’yı ve beraberindekileri uğursuz² sayarlardı. Oysaki, onların uğursuzluğu Allah katındadır, ancak onların çoğu bilmez.³

¹ Bu sözcük, “سُوء” (sû’) kökünden türetilmiştir. Kök anlamı da “kötü”, “zarar”, “rahatsızlık”, “kötülük”, “çirkinlik” demektir. Aynı kökten türetilmiş olan “سَيِّـَٔا” (seyyie) sözcüğü ise, genellikle bir kötü eylem veya yasaklanmış bir davranışı ifade eder.

² “اطَّيَّرْنَا” (iṭṭayarnā) kelimesi, “طَیَّرَ” (ṭayyara) kökünden türetilmiştir ve Arapça’da “uğursuzluk getirmek” ya da “kötü şans getirmek” anlamına geldiği; bu ifadenin eski Arap kültürlerinde kuşların uçuş yönüne bakarak geleceği tahmin etmeye dayanan bir inançtan türetildiği ve birine veya bir olaya “uğursuzluk atfetmek” anlamına geldiği belirtilmektedir. Bu ifade Kur’an’da elçileri uğursuzluk sebebi saymak için 3 defa kullanılmıştır. Bu sözcük Kur’an’da 6 kez geçer: 7:131 (2 kez); 27:47 (2 kez); 36:18, 19.

³ Firavun halkının yaşadıkları kuraklık ve kıtlık belasının Musa’nın ve onun yanında yer alanlarla bir ilgisi yoktur. Bu belalar, kendi yaptıklarının karşılığı olarak Allah tarafından bir cezalandırmadır. Ayrıca Allah, elçi gönderdiği halkları bu şekilde sınadığını 7:94 ayetinde “hangi beldeyi bir nebi ile risalet ettiysek, o beldenin halkını tazarru etsin diye sıkıntı ve zorlukla (yoksullukla) yakaladık.” şeklinde bildirmektedir. Benzer mesajlar: 27:47; 36:18-19.

132. “Bizi büyülemek için hangi ayeti (mucizeyi, kanıtı) getirirsen getir, sana iman edecek değiliz.” dediler.

133. Bunun üzerine onların üzerine tufanı ve çekirgeyi ve haşereyi ve kurbağaları ve kanı gönderdik; detaylandırılmış ayetler.^ı Yine de büyüklük tasladılar ve mücrim (azılı suçlu) bir kavim oldular.

^ı “اٰيَاتٍ مُفَصَّلَاتٍ” (âyâtin mufassalâtin) ifadesi, “açıklanmış ayetler” veya “detaylandırılmış işaretler/deliller” anlamına gelir.

134. Ne zaman üzerlerine ricz^ı çökse, “Ey Musa! Sana verilen ahit (söz) için Rabbine dua et, bizden bu riczi^ı uzaklaştırırsan sana iman edeceğiz, İsrailoğullarını da seninle göndereceğiz.” dediler.

^ı “رِجْز” (ricz) sözcüğü “azap, ceza, sıkıntı” anlamlarına gelir. “Ricz” sözcüğü türevleri ile birlikte Kur’an’da 9 ayette 10 kez geçer: 2:59; 7:134 (2 kez), 135, 162; 8:11; 29;34; 34:5; 45:11; 74:5.

Bilgi notu: “رجس” (rics) sözcüğü ile “رِجْز” (ricz) sözcüğü arasında okunuş açısından bazı benzerlikler olsa da anlamları farklıdır. “رجس” (rics) sözcüğü, “pislik, kirlilik, iğrençlik” anlamlarına gelir.

135. Ricz onlardan bir süre kaldırdığında ise sözlerinden dönüverdiler.

136. Bunun üzerine onlardan intikam aldık¹. Ayetlerimiz ile²  yalanladıkları ve gaflet içinde oldukları için de onları su kütlesinde³ suya batırdık⁴.

¹ Allah’ın intikam alması ile ilgili açıklama 3:4’te yer alır.

² “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, firavun ve yandaşlarının kendi zihinlerinde tasavvur ettikleri bir Allah anlayışına inanan birer “müşrik” olduğu ve Allah’ın ayetlerini (muhtemelen Yusuf Nebi’ye indirilmiş olan ayetleri) kendilerince delil göstererek Musa’ya indirilmiş vahye karşı çıktıkları anlaşılır. “Allah’ın ayetlerini” şeklinde yanlış  çevrildiğinde ise, firavunun ve yandaşlarının Allah’ın ayetlerini hiç görmemiş ya da Allah’ın ayetlerinden hiç haberdar olmamış kişiler olduğu şeklinde yanlış bir algıya neden olur. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

³ “الْيَمِّ” (âl-yemm) sözcüğü özellikle büyük su kütlelerini ifade etmek için kullanılır. Bu ifade Kur’an’da 8 kez geçer: 7:136; 20:39 (2 kez), 78, 97; 28:7, 40; 51:40.

⁴ “غَرِقَ” (ğark) sözcüğü, “suya batmak, suya gömülmek, boğulmak” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 23 kez geçer: 2:50; 7:64, 136; 8:54; 10:73, 90; 11:37, 43; 17:69, 103; 18:71; 21:77; 23:27; 25:37; 26:66, 120; 29:40; 36:43; 37:82; 43:55; 44:24; 71:25; 79:1.

137. Yeryüzünün doğularına da batılarına da  mustazaf (ezilmiş, baskı altında tutulmuş) olanları varis kıldık. Öyle ki orayı (kendileri için) bereketli¹ kıldık. İsrailoğullarına da sabretmelerine (kararlılık göstermelerine, zorluklara dayanmaya çalışmalarına) karşılık Rabbinin en güzel kelimesi tamamlandı. Firavun ile kavminin yapmakta olduklarını da yücelttiklerini (taptıklarını ve uygarlıklarını) de yok  ettik.

¹ Arapça, İbranice ve Aramice gibi Sami dillerinde kullanılan “bereket” sözcüğü; Sağlıklı, faydalı, cömert ve kutlu kılmak, takdis etmek (kutsama), lütufta bulunmak bolluk kaynağı, armağan anlamlarına gelir.

² “دمر” (demerâ) da "helak etmek”, “yok etmek”, “tahrip etmek" demektir. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 10 kez geçer: 7:137; 17:16 (2 kez); 25:36 (2 kez); 26:172; 27:51; 37:136; 46:25; 47:10.

138. İsrailoğullarını denizden geçirdik, kendi putlarına tapan (ibadet eden) bir halka rastladılar. “Ey Musa! Bize de bunların ilahları gibi bir ilah (Yüce olan) yap.” dediler. Dedi ki: “Şüphesiz ki sizler, cahil bir kavimsiniz.

139. Muhakkak ki onların içinde bulundukları yıkılmışlıktır (inançları helak sebebidir), yapıyor oldukları da batıldır (geçersizdir).”

140. Dedi ki: “Sizi âlemler üzerine faziletli kılmışken, size Allah’ın dışında bir ilah (Yüce olan) mı arayayım?

141. Hani sizi, firavunun yandaşlarından¹ kurtarmıştık. Onlar da size azapların en kötüsünü yapıyor, oğullarınızı da katlediyor, kadınlarınızı da (iğrenç işlerde) utandırıyorlardı². Bunda, Rabbinizden sizin için âzîm (büyük) bir bela (sınav) idi.

¹ “اٰل” (âl) ifadesi bir kişinin “ailesi, halkı, takipçileri, yandaşları, onun yolunu benimseyenler” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 25 kez geçer: 2:49, 50, 248 (2 kez); 3:11, 33 (2 kez); 4:54; 7:130, 141; 8:52, 54 (2 kez); 12:6; 14:6; 15:59, 61; 19:6; 27:56; 28:8; 34:13; 40:28, 46; 54:34, 41.

² “ح-ي-ي” (hâ-yâ-yâ) kelime kökü "haya" yani “utanma”, “çekinme” anlamına gelir. “يَسْتَحْيُونَ” ifadesi de “utandırıyorlar” demektir. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 10 kez geçer: 2:26, 49; 7:127, 141; 14:6; 28:4, 25; 33:53 (2 kez); 40:25.

142. Ve Musa ile otuz gece için sözleştik, buna da on ekledik. Böylece Rabbinin belirlediği vakit kırk geceye tamamlandı.^ı Musa, kardeşi Harun’a, “Halkım içinde halifem ol (temsilcim ol); düzeni sağla ve fesatçıların yoluna uyma!” dedi.

^ı Kur’an ayetlerinde tekrarsız olarak; 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 19, 20, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 99, 100, 200, 300, 1000, 2000, 3000, 5000, 50000 ve 100000 olmak üzere 30 tane tam sayı geçmektedir ve bu sayıların toplamı 162146’dır. Bu da 19’un tam 8534 katıdır. Bu ayette belirtilen sayıların belirtilme şekli önemlidir. Örneğin, ayette doğrudan 40 denmemiş. Çünkü başka ayetlerde de 40 geçiyor (örnek: 2:51; 5:26, 89). Bu nedenle 30 ve 10 sayıları ayrıca belirtilerek 19 sayı sisteminin katına dahil edilmiş oldu.

Musa’nın dönüşünün gecikmesi hususu Eski Ahit’te şu şekilde belirtilmektedir: “Bu arada halk uzun süre geçtiği halde Musa’nın dağdan inmediğini görünce, Harun’un yanına toplandı; “Kalk, bize önümüzden gidecek bir ilah yap, çünkü Musa’ya, bizi Mısır diyarından çıkaran adama ne olduğunu bilmiyoruz” dediler.” (Çıkış, 32:1)

143. Musa, tayin ettiğimiz vakitte gelince, Rabbi de onunla konuşunca, “Rabbim, bana görün, sana bakayım.” dedi. Dedi ki: “Beni göremezsin.¹ Ama şu dağa bak eğer  yerinde sabit durursa o zaman beni göreceksin.” Rabbi, dağa tecelli ettiği² zaman da onu paramparça etti ve Musa bayılarak düştü. Ayıldığı zaman da dedi ki: “Sûbhân’sın (her türlü eksiklikten ve kusurdan münezzehsin -uzaksın- ve yücesin), sana tevbe ettim (Sana yöneldim) ve ben müminlerin evveliyim³ (öncüsüyüm).”

^ı “Gözler O’nu göremez, O ise gözleri görür...” (6:103).

² “جَلَاءَ” (celâ’e) kelimesi, “tecelli etmek”, “görünür hale gelmek" ve "açığa çıkmak" gibi anlamlara gelir ve Kur’an’da 4 kez geçer: 7:143, 187; 91:3; 92:2.

³ “Evvel” kelimesine, El Müfredat’ta şu anlamlar verilmektedir;1- Zaman bakımından önce gelen. 2- Bir şeye başkanlık etme, başkasına örnek olma, kendisine uyulması bakımından öncü olan. 3- Konum ve nispet bakımından önde gelen. 4- Oluş bakımından önde gelen.

Dolayısıyla bu ayetteki “müminlerin evveliyim” ifadesi “iman edenlerin öncüsüyüm” anlamına gelmektedir.

144. Dedi ki: “Ey Musa, Ben, risaletimle (mesajlarımla) ve seninle konuşarak, seni insanlar üzerine seçkin kıldım. Sana verdiğimi al (vahye sarıl) ve şükredenlerden ol!”

145. Onun için de çeşitli vaazları (öğütleri, uyarıları) ve (onlar için gerekli olan) tüm şeylerin açıklamasını levhalara yazdık. “Bunları kuvvetle tut (uy), kavmine de bunları en güzel şekilde tutmalarını (uymalarını) emret! Fasıkların (yoldan çıkmışların) yurdunu size göstereceğim.”

Musa Nebi’ye verilen emirlerin levhalara yazılması, Tevrat’ta şöyle yazılıdır: “Rab, Musa’ya, ‘Dağa; yanıma çık!’ dedi. ‘Burada bekle; halkın öğrenmesi için yasaları ve buyrukları üzerine yazdığım taş levhaları sana vereceğim.” (Çıkış, 31:18); “Sina Dağı’nda, Musa ile konuşmasını bitirince, sözleşme koşullarını kendi eliyle üzerine yazdığı taş levhaları ona verdi.” (Çıkış, 24:12)

146. Yeryüzünde haksız yere büyüklük taslayanları ayetlerimden uzaklaştıracağım. Onlar, bütün ayetleri (kanıtları) görseler yine de onunla iman etmezler.¹ Rüşd (rehberlik) yolunu² da görseler onu yol edinmezler. Ancak ğayy³ (boş ve anlamsız şeylerin) yolunu görürlerse onu yol edinirler. Öyledir, çünkü ayetlerimiz ile⁴ yalanladılar ve ondan gafil (habersiz) oldular.

¹ Benzer mesajlar: 6:25, 109, 111; 10:33, 96; 15:13-15; 17:93; 26:199, 201; 34:31

² “رُشْد” (rüşd), "doğru yol, rehberlik, olgunluk, doğruya yönelme" gibi anlamlar taşır. Aynı kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 19 kez geçer: 2:186, 256; 4:6; 7:146; 11:78, 87, 97; 18:10, 17, 24, 66; 21:51; 40:29, 38; 49:7, 72:2, 10, 14, 21. 

³ “غَىِّ” (ğayy) sözcüğü, “boş ve anlamsız şeyler” anlamlarına gelir. Bu sözcük Kur’an’da 4 kez geçer: 2:256; 7:146, 202; 19:59.

⁴ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

147. Ve o kimseler, ayetlerimiz ile¹ yalanladılar, ahiretle karşılaşmayı da. Amelleri boşa gitmiştir. Onlar, yaptıkları şeylerden başkasıyla mı cezalandırılırlar? (başka bir karşılık mı bekliyorlar!)

¹ “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır.

148. Musa’nın kavmi, onun ardından mücevherlerden böğürme sesi çıkaran bir buzağı heykeli edindiler.^ı Onun kendileriyle konuşmadığını ve onları hidayete erdirmeyeceğini görmediler mi? Onu benimsediler ve zalimlerden oldular.

^ı Buzağı heykelinin “böğürdüğü” değil de “böğürmeye sahip” olduğunun bildirilmesi ilginçtir. Bu ses büyük olasılıkla heykelin üzerindeki deliklere rüzgarın çarpmasıyla oluşuyordu. Nitekim arkeolojik kazılar, eski Mısır tapınaklarındaki bazı heykellerin rüzgar yoluyla ses çıkarabilen deliklere sahip olduklarını ortaya çıkardı. (Ayrıca bkz: 20:83-99).

149. (Başları) ellerinin arasına düştüğünde ve sapmış olduklarını anladıklarında, “Rabbimiz bize acımaz ve bizi bağışlamazsa, hüsrana uğrayanlardan oluruz.” dediler.

150. Musa, gazaplı (öfkeli, hiddetli) ve esefli (üzgün, kızgın) bir halde halkına döndüğünde, “Benden sonra arkamdan ne kötü işler yapmışsınız? Rabbinizin buyruklarını beklemeyip acele mi ettiniz?” dedi. Levhaları yere attı ve kardeşinin kafasını alıp (tutup) çekti. (Harun) “Ey annemin oğlu!^ı Bu topluluk beni zayıf düşürdü ve neredeyse beni katledeceklerdi. Sen de düşmanları bana güldürme ve beni bu zalim toplulukla bir tutma.” dedi.

^ı Her iki nebi de kardeş olmasına rağmen Harun’un, bu ayette ve 20:94 ayetinde Musa’ya “annemin oğlu” diye hitap etmesinin muhtemel sebebi, onun şefkatini beklemesi olabilir. Bir görüşe göre de onların “ana bir kardeş” olma ihtimalini dile getirmiştir. Bu ayet 20:92-94 ayetleriyle okunmalıdır.

Esef; damarlardaki kanın intikam arzusuyla yüzde sirayet etmesi demektir. Bunun yanı sıra hüzün, kederlenme ve tasalanmayı da ifade etmektedir. Ayrıca şiddetli üzüntü ve kızgınlık manasına da gelmektedir. Geçtiği ayetler: 7:150; 12:84; 18:6; 20:86; 43:55.

151. “Rabbim, beni ve kardeşimi bağışla ve bizi merhametine koy. Sen, erhamü’r-râhimsin (Merhamet edenlerin en merhametlisisin).” dedi.

Bazı âlimlerimiz bağışlanma dileğinin sebebini “levhaları yere atması” şeklinde yorumlamışlardır. Kardeşine yaptığı davranışın, onu tartaklamasının hata olduğunu anlayan Musa, bunun için Yüce Allah’tan bağışlanma dileğinde bulunmuş da olabilir. Her iki ihtimal de olabilir. Musa’nın, Harun’un bağışlanması için de dua etmesinin nedeni de “kavmin putperestliğine engel olamaması” şeklinde yorumlanabilir.

152. Buzağıyı (put) edinenler, Rablerinden bir gazaba ve dünya hayatında da zillete¹ uğrayacaklardır. Biz, iftiracıları (putun ilah olduğu yalanını uyduranları) işte böyle cezalandırırız (onlara karşılıklarını veririz).

            ¹ “الذُّلِّ” (zûll), zillet durumunu, yani aşağılanma, itibarsızlık, zayıflık, boyun eğme veya acizlik durumunu ifade eder. Kur’an’da bu kökten türemiş 24 kelime geçer: 2:61, 71; 3:26, 112, 123; 5:54; 7:152; 10:26, 27; 16:69; 17:24, 111; 20:134; 27:34, 37; 36:72; 42:45; 58:20; 63:8; 67:15; 68:43; 70:44; 76:14 (2 kez)

153. Kötülük işleyen, ardından tevbe edip iman edenlere gelince; Senin Rabbin, bundan sonra Allah, Gafur’dur, Rahim’dir (günahları örten ve bağışlayandır; merhamet edendir).

154. Gazabı geçince Musa levhaları aldı. Onlardaki yazıda, Rablerine karşı gelmekten sakınanlar için bir hidayet ve bir rahmet vardı.

155. Musa, belirlediğimiz vakit için kavminden yetmiş rical seçti.^ı Onları sarsıntı yakaladığı zaman da dedi ki: “Rabbim! İsteseydin onları da beni de daha önce helak edebilirdin. İçimizdeki bazı sefihlerin² (akılsızların) yaptıkları yüzünden bizi de mi helak edeceksin? Bu, senin imtihanından başkası değildir; onunla istediğini hidayete erdirirsin, istediğini de saptırırsın. Sen, bizim velimizsin (dostumuz, rehberimiz, koruyup gözetenimizsin), bize mağfiret et ve bize merhamet et. Sen, mağfiret edenlerin (bağışlayanların) en hayırlısısın.

^ı “racul/rical” sözcüğü erkek-kadın ayırımı içermeksizin insan türüne verilmiş, ‘belli bir olgunluğa ulaşmış, karakteri sağlam, yiğit’ anlamına gelen Türkçe karşılığı “adam” olan bir sıfattır. Bu ayette erkekler ve kadınlar arasından seçilmiş 70 kişi zikredilmektedir.

² Sefih ile ilgili açıklama 4:5 ayetinde yer alır.

156. Ve bizim için dünyada da ahirette de hasene (iyilik, güzellik) yaz. Biz, Sana yöneldik.” Dedi ki: “Azabım istediğime isabet eder. Merhametim ise her şeyi kuşatmıştır. Onu, takvalı olanlara ve zekâtı¹ verenlere ve ayetlerimiz ile² iman edenlere yazacağım.

¹ Zekâtın önemi bundan daha iyi vurgulanmış olamaz. Zekâtın zamanı, miktarı verilmesi gereken sınıflar ile ilgili açıklama 6:141 ayetinde yer alır.

² “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Bu çeviriler düzeltildiğinde, her türlü imanın vahiy ayetlerine göre olması gerektiği belirtilmektedir. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer.

157. Onlar, yanlarındaki Tevrat’ta ve İncil’de yazılı buldukları¹ o ümmi² olan Nebi olan Resul’e uyarlar. (O elçi), Onlara maruf (faydalı ve doğru olan iş ve tutum) ile emreder ve onları münkerden nehyeder (kötülük, günah, yasaklı şeyden sakındırır);³ tayyibatı (sağlıklı, faydalı, temiz, güzel, hoş olan şeyleri/yiyecekleri) da onlara helâl kılar ve habis⁴ (murdar, kötü, zararlı) olan şeyleri onlara haram kılar.⁵ Onlardan Ağır yüklerini (sorumluluklarını) ve prangaları⁶ (dine ekledikleri kuralları) da kaldırır. O halde onunla (Resul ile) iman eden ve onu destekleyen⁷ ve ona yardım eden ve onunla indirilen nura (Kur’an’a) tabi olanlar; işte onlar felaha (kurtuluşa, saadete) erenlerdir.

¹ 61:6’ncı ayette de “ve hani Meryem oğlu İsa “Ey İsrailoğulları! Ben size önümdeki Tevrat’ı doğrulayıcı ve adı Ahmed (övgüye daha layık) olan benden sonra gelecek resulü de müjdeleyici olarak Allah’ın resulüyim.” Şeklinde belirtilmiştir.

Ayrıca, Muhammed, Tevrat’ın Yasanın Tekrarı (Yasa’nın Tekrarı) 18:15-19, İncil’in Yuhanna 14:16-17 ve 16:13 ayetlerinde önceden haber verilmiştir. Tevrat ve İncil ayetlerinde, şöyle yazılıdır: Tevrat, Yasanın Tekrarı 18:15-18; “Onlara, kardeşleri arasından, senin gibi bir nebi çıkaracağım. Sözlerimi, Ondan işiteceksiniz; kendisine verdiğim buyrukların tümünü onlara bildirecek.” İncil, Yuhanna 14:16-17; “Ben de Baba’dan dileyeceğim. O sonsuza dek sizinle birlikte olsun diye size başka bir Yardımcı, Gerçeğin Ruhu’nu verecek. Dünya O’nu kabul edemez. Çünkü O’nu ne görür ne de tanır. Siz O’nu tanıyorsunuz. Çünkü O aranızda yaşıyor olacaktır.” Ve Yuhanna 16:13’te de “Ne var ki, O, yani Gerçeğin Ruhu geldiğinde, sizi, tüm gerçeğe yöneltecek. Çünkü kendiliğinden konuşmayacak; yalnızca duyduklarını söyleyecek ve gelecekte olacakları size bildirecek. O, Beni yüceltecek. Çünkü Benim olandan alıp, size bildirecek.”

² Ümmi kavramı ile ilgili açıklama 2:78 ayetinde yer alır.

³ Maruf; Allah’ın belirlediği sınırlar çerçevesinde, razı olacağı doğru, iyi ve yararlı kabul edilen ve vahye uygun olan fiiller demektir. Münker; Allah’ın razı olmadığı çirkin, kötü, günah veya haram olarak bildirdikleri filler demektir.

⁴ Habis: Kirli, pis, murdar, iğrenç, zararlı, kötü, hileli demektir. (Açıklama 2:267 ayetindedir.)

⁵ Bu ayet Ehl-i Kitap ile ilgilidir. Kur’an hükümleri ile onlara yeni helal ve haramlar getirmek suretiyle onlardan bazı sorumluluklar kaldırılmakta ve yeni bazı sorumluluklar getirilmektedir.

Bu cümle 7:32-33, 8:24, 9:29 ve 18:26 ayetleriyle birlikte okunmalıdır. Çünkü dinde helal ve haram kılma yetkisi sadece Yüce Allah’a aittir. Allah’ın Resulü ise neyin helal, neyin haram kılındığını bildirir. Yüce Allah’ın Kur’an’da haram kıldığı etler dışında başka etlerin de haram olduğunu iddia edenlere uymak şirktir ve puta tapmakla eşdeğerdir. Haram etlerle ilgili ayrıntılı açıklama 6:145 ayetinde yer alır.

⁶ “اِصْرَ” (‘isr) sözcüğü “yük” demektir. Bağlama göre bu yük, hem fiziksel hem de manevi anlamda bir sorumluluk veya zorluk olabilir. Bu sözcük Kur’an’da 3 kez geçer: 2:286; 3:81; 7:157.

            ⁷ “غُلٌّ” (ğull) sözcüğü, “ellere veya boyna geçirilen zincir”, “pranga” veya “bağlama aracı” anlamına gelir. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 10 kez geçer: 5:64 (2 kez); 7:157; 13:5; 17:29; 34:33; 36:8; 40:71; 69:30; 76:4.

⁸ Azzeruhu; savunup desteklemek demektir. Bu fiil Kur’an’da 3 defa (5:12; 7:157; 48:9) geçmektedir.

158. De ki: “Ey insanlar! Şüphesi ki ben, sizin hepinizin Resulullah’ıyım¹. Göklerin ve yerin mülkü (hükümranlığı) O’nundur. O’nun dışında ilah (Yüce olan) yoktur; diriltir ve öldürür. O halde Allah ve ümmi bir nebi olan resulü² ile iman edin (inanın ve güvenin). O (Elçi), Allah ve kelimeleri (ayetleri) ile iman ediyor. Ve ona tabi olun ki hidayet (rehberlik) bulasınız.

¹ “رَسُولُ اللّٰهِ” (Resulullah), yani “Allah’ın elçisi” ifadesi Kur’an’da 10 kez geçer: Bunlardan 1 tanesinde Salih için (91:13), 1 tanesi İsa için (4:157), 8 tanesi de Muhammed için kullanılmıştır: 7:158; 9:81; 33:21, 40; 48:29; 49:3, 7; 63:5.

² Nebi ve resul ifadelerinin aynı cümle içinde geçtiği bu ayet, iki kavramın farklılığının anlaşılması açısından çok önemlidir. Nebi ve Resul ile ilgili açıklama 2:136 ayetinde yer alır.

159. Musa’nın kavminden, hakka (gerçeğe, hakikate) yönlendiren ve onunla (vahiy ile) adil davranan bir topluluk vardır.

160. Onları, oymaklar halinde on iki topluluğa ayırdık. Kavmi, ondan su isteyince; Musa’ya, “Asanı taşa vur!” diye vahyettik ve ondan on iki (pınar) fışkırdı. Böylece her topluluk kendi suyunu bildi. Üzerlerine de buluttan gölge yaptık, onlara menn (ballı gözleme/kağıt helva) ve bıldırcın da indirdik. “Size verdiğimiz rızıkların tayyib (güzel, hoş, sağlıklı) olanlarından yiyin.” Onlar, Bize zulmediyor değillerdi, ancak nefislerine (kendilerinden olanlara) zulmediyorlardı.

On iki su kaynağı, Tevrat, Sayılar, 20:2-11 ayetlerinde, şöyle yazılıdır: “Topluluk için içecek su yoktu. Musa’yla Harun’a karşı halk toplandı. Rab, Musa’ya: ‘Değneği al. Sen ve ağabeyin Harun, topluluğu toplayın; halkın gözü önünde su fışkırması için kayaya buyruk verin. Onların ve hayvanlarının su içmesi için kayadan su çıkaracaksınız.’ dedi. Musa, kendisine verilen buyruk uyarınca, Rabbin önünden değneği aldı. Musa ile Harun, topluluğu kayanın önüne topladılar. Musa dedi ki: ‘Ey başkaldıranlar; beni dinleyin! Bu kayadan size su çıkaralım mı?’ dedi. Sonra, kolunu kaldırıp, değneğiyle kayaya iki kez vurdu; kayadan bol su fışkırdı. Topluluk da hayvanları da içti.”

161. Onlara, “Şu beldeye yerleşin ve orada dilediğiniz şeylerden yiyin ve “hıttah” (bizi affet) deyin ve kapıdan secde ederek^ı girin ki sizin suçlarınızı² bağışlayalım.” demiştik. Biz, iyilik edenlere fazlasıyla vereceğiz.

^ı Yüce Allah, İsrailoğullarına olan hitabına devam etmekte, hıttatün yani “af diliyoruz” demelerini ve kapıdan boyun eğerek girmelerini emretmektedir. Kapıdan secde ederek girmeleri, azgın, vurdumduymaz ve şımarık bir şekilde değil de mütevazı, saygılı ve edepli bir edayla girmeleri anlamına gelmektedir. Ayette geçen sücceden kelimesi bilinen anlamda “secde” değil, secdenin asıl amacını gösterecek şekilde “boyun bükerek bir şeyi yapmak” anlamını vermektedir. Benzer ifade 2:58 ve 4:154’te de vardır.

² Arapça’da “suç” anlamına gelen خطأ “hata” sözcüğünün İbranice’deki karşılığı da “חֵטְא” (Het-Hata)’dır ve “suç” anlamına gelmektedir. “hata” sözcüğü, Kur’an’da 19 ayette geçmektedir. (2:58, 81, 286; 4:92, 112; 7:161; 12:29, 91, 97; 17:31; 20:73; 26:51; 28:8; 29:12; 33:5; 69:9,37; 71:25; 96:16)

162. Fakat içlerinden bazı zalimler, kendilerine söylenen sözü başkasıyla değiştirdiler.^ı Bunun üzerine zulmettiklerinden dolayı üzerlerine gökten bir ricz² gönderdik.

^ı Bu ayette, İsrailoğullarının içindeki bu zalimlerin ilahi emirlere itibar etmedikleri, tam tersine işler yaptıkları ve bu nedenle yoldan çıktıkları hatırlatılmaktadır. Ayrıca; “hıttah” ve “hıntah” kelimeleri İbranice veya Aramice değil, Arapça oldukları için ifadeler arasındaki bir harflik değişiklik üzerinden yorum yapmak da makul değildir.

² “رِجْز” (ricz) sözcüğü “azap, ceza, sıkıntı” anlamlarına gelir. “Ricz” sözcüğü türevleri ile birlikte Kur’an’da 9 ayette 10 kez geçer: 2:59; 7:134 (2 kez), 135, 162; 8:11; 29;34; 34:5; 45:11; 74:5.

Bilgi notu: “رجس” (rics) sözcüğü ile “رِجْز” (ricz) sözcüğü arasında okunuş açısından bazı benzerlikler olsa da anlamları farklıdır. “رجس” (rics) sözcüğü, “pislik, kirlilik, iğrençlik” anlamlarına gelir.

163. Onlara, cumartesi¹ günü (yasağı uymayarak) haddi aşan deniz kıyısındaki şehrin durumunu sor! Balıklar, cumartesi günü onlara akın ediyor; cumartesi dışındaki günler ise gelmiyorlardı. Fasık olduklarından dolayı onları işte böyle sınıyorduk.

            ¹ “ٱلسَّبْتِ” (es-sebt) kelimesi, “سَبَتَ” (sebete) kökünden türemiş bir isimdir ve “dinlenme günü” “durgunluk günü” gibi anlamlara gelir. Haftanın 7’nci günü olan “sebt”, yani “cumartesi” günü Kur’an’da, 7 kez geçer: 2:65; 4:47, 154; 7:163 (3 kez); 16:124. Kur’an’da, bu kökten türemiş 2 sözcük daha geçmektedir: 25:47; 78:9.

164. Onlardan bir topluluk, “Allah’ın helak edeceği veya şiddetli bir azapla cezalandıracağı (karşılık vereceği) bir topluluğa niçin öğüt veriyorsunuz (öğüt veriyorsunuz, uyarıda bulunuyorsunuz)?” dediğinde, dediler ki: “Rabbinize özür olsun, belki de takvalı olurlar.”

Bu ayette de tebliğ etme, uyarma görevinin olduğu dile getirilmektedir. Uyarının gerekliliği, amacı, uyarıdan kimlerin yararlanacağı vs. ile ilgili mesajlar için bakınız: 2:6; 5:63, 79; 6:69; 11:116; 36:10; 51:55; 52:29; 77:5-6; 87:9; 88:21.

165. Kendilerine hatırlatılanı unuttukları zaman da kötülükten sakındıranları kurtardık; zalimleri de fasıklıkları nedeniyle çetin bir azapla cezalandırdık (karşılık verdik).

166. Kendilerine yasaklananlardan yüz çevirdikleri zaman da onlara, “Aşağılık maymunlar olun!” dedik. (Benzer mesaj: 5:60)

 “Siz, cumartesi yasağını çiğneyerek haddi aşanları bilirsiniz. Onlara dedik ki, “Aşağılık maymunlar olun.” (2:65).

167. Rabbin, kıyamet gününe kadar onlara en kötü eziyeti yapacak kimseleri göndereceğini bildirmişti. Rabbin, cezası hızlı olandır. Gafur olan (günahları örten ve bağışlaya), Rahim olan (merhamet eden) da Odur.

168. Onları da topluluklar hâlinde yeryüzüne dağıttık. Bir kısmı salih (dürüst ve erdemli) olanlardı, bir kısmı ise olmayanlardandı. Belki dönerler diye onları hasenelerle (iyiliklerle, güzelliklerle) ve kötülüklerle sınadık.

169. Onların ardından Kitaba (Tevrat’a) mirasçı olan bir nesil geldi. Şu değersiz olanın (dünyanın) geçici menfaatlerini tercih ettiler ve “nasıl olsa bağışlanacağız”^ı dediler. Kendilerine buna benzer şeyler gelse, onu da tercih ederler. Peki onlardan, Kitaba bağlı kalacaklarına ve Allah hakkında ancak hakkı (gerçeği) söyleyeceklerine dair bir misak (söz) alınmamış mıydı? Onu (Tevrat’ı) okuyup öğrenmediler mi?  Ahiret yurdu, takva sahipleri için daha hayırlıdır; akıllanmayacak mısınız?

^ı Bu söz, kişileri Yüce Allah ile aldatanların sözüne benzemektedir ve bu ifade ile Yüce Allah’ın uyarılarını görmezden gelmenin korkunç bir hata olduğunu hatırlatmaktadır. Benzer mesajlar: 31:33; 35:6; 57:14.

170. Kitaba sımsıkı sarılanlar ve salatı doğru ve istikrarlı biçimde yapanlara¹ gelince; Biz, salih (dürüst ve erdemli) olanların ecirlerini (yaptıklarının karşılığını) zayi etmeyiz.

¹ “صَّلٰوةَ” (salât) kelimesi, Arapça "ص ل و" (s-l-v) kökünden türemiştir. Bu kök, "eğilmek, yönelmek ve bir şeyi takip etmek" gibi anlamlar taşımaktadır. Bu yönelme, hem fiziksel hem de mecazi anlam taşır. Kur’an’da ise “salât” bağlama göre şu anlamlarda kullanılmıştır:

Allah’a yönelik salât: "Allah’a yönelme, Allah’a dua etme" anlamına gelir.

Allah’ın salât etmesi: "Allah’ın rahmet ve yardım etmesi" şeklinde yorumlanır.

İnsanlar arası salât: "Birisi için dua etmek, destek olmak, dayanışma içinde olmak" gibi anlamlar taşır.

"أَقِيمُوا" (âkîmû) kelimesi, “sağlamlık, doğruluk, istikrar ve dik duruş” gibi anlamlara gelen 'ق و م' (k-v-m) kökünden türemiştir. “أقيموا الصلاة” (akim us-salât) ifadesi de emir kipinde olup 'düzgün şekilde yerine getirin', ‘doğru ve istikrarlı bir şekilde yapın’, 'istikamet üzere uygulayın' gibi anlamlara gelir.

171. Dağı (Sina Dağı’nı) da bir gölge gibi üstlerine kaldırmıştık ve üzerlerine düşecek sanmışlardı. Size verdiğimizi (Kitabı) kuvvetle alın (ona uyun) ve içinde olanı zikredin ki takva sahibi olasınız

172. Hani Rabbin, Ademoğullarından, onların sırtlarından zürriyetlerini çıkarmıştı ve onları kendi aleyhlerine şahit tutmuştu: “Ben, sizin Rabbiniz değil miyim?” “Evet, buna şâhidiz!” dediler.¹ Kıyamet Günü “Biz bundan habersizdik.” demeyesiniz!

¹ Zürriyet; nesil, kuşak ve soy anlamındadır. Kelime, insan nesli anlamına geldiği gibi cin nesli için de kullanılmaktadır. (18:50)

^“zuhurihim” (sırtları) sözcüğü Kur’an’da 5 defa (2:101; 3:187; 6:31; 7:172; 21:39) geçmektedir. Bu sayede, her insan Allah hakkında içgüdüsel bir bilgi ile doğar. Bu ayetler 7:172-173, 6:156-157 ve 39:56-58 ile okunmalıdır.

173. Veya “Daha önce babalarımız müşrikti, biz de onların soyundan geldik (onlara uyduk); zalimlerin yaptıklarından dolayı bizi helak mı edeceksin?” demeyesiniz.

174. Belki dönerler diye ayetleri böyle ayrıntılı açıklıyoruz.

Bu hayat, Allah’ın vadettiği cennete dönmek için son şansımızdır. Kur’an ayetlerinin, her şeyi açıkladığı ile ilgili benzer ayetler: 6:55, 97, 98, 114, 119, 126; 7:32, 52, 145, 174; 9:11; 10:5, 24, 37; 11:1; 12:111; 13:2; 17:12; 30:28; 41:3, 44.

175. Ve onlara, kendisine ayetlerimizi (vahiy) verdiğimiz kişinin haberini de tilavet et (oku ve uy). Böyle iken ondan (nebilik görevinden) sıyrılıp çıktı. Bunun üzerine şeytan (aldatan, saptıran) onu kendine tabi etti ve böylece sapıtanlardan^ı oldu.²

^ı “غَوٰىۚ” (ğava) sözcüğü, bilinçli olarak ve isteyerek “sapıtmak, yoldan çıkmak, kötü yola girmek” gibi anlamlara gelir.  Bu sözcük Kur’an’da 16 kez geçer: 7:16, 175; 11:34; 15:39 (2 kez), 42; 20:121; 26:91; 28:18, 63 (3 kez); 37:32 (2 kez): 38:82; 53:2.

² Bu ayette anlatılan ve kendisine inen vahye uymayarak küfre giren eski nebi Bel’am bin Beor’dan Tevrat’ta, Levililer Kitabının 22-25. Bablar ile 31’inci Babın 8’inci ayetinde anlatılmaktadır.

176. Şayet isteseydik, onu onlarla (ayetlerle) yükseltirdik. Ama o, hevasına uydu ve yere saplandı.  Onun durumu, köpeğin durumuna benzer; üzerine varsan da dilini sarkıtıp solur, terk etsen de dilini sarkıtıp solur.¹ Ayetlerimiz ile² yalanlayan kavmin misali işte budur. Bu kıssayı onlara aktar, belki düşünürler.³

¹ Burada amaçlanan, ilahî iradenin bu şekilde yarattığı köpekleri kötülemek veya aşağılamak değil, yaratılış amacına uygun davranmayanların uyarılara itibar etmeme durumlarını eleştirmektir. 7:179 ve 25:44’te de durum aynıdır.

Bu ayetin benzeri, Tevrat, Yeşaya 56:10, 11 ayetlerinde, şöyle yazılıdır: “İsrail’in bekçileri kördür; hepsi bilgisizdir. Havlayamayan dilsiz köpekler gibilerdir. Uzanıp düş görürler; uykuyu pek severler. Doymak bilmeyen azgın köpeklere benzerler. Aklı kıt çobanlar bunlar; kendi yollarına döndüler. Her biri, yalnızca kendi çıkarını düşünüyor.”

² “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi “ayetlerimiz ile” anlamına gelir. Ancak bu ifade, birçok meal ve tefsirde “ayetlerimizi” veya “ayetlerimize” şeklinde çevrilmektedir. Konu ile ilgili ayrıntılı açıklama 2:39 ayeti dipnotunda yer alır. “ayetlerimiz ile” anlamına gelen “بِاٰيَاتِنَا” (bi-âyâtinâ) ifadesi Kur’an’da 57 kez geçer.

³ Kıssaların anlatılma gerekçeleriyle ilgili bilgi için Bkz: 11:120; 12:111; 20:99; 50:37; 69:12; 79:26.

177. Ayetlerimiz ile yalanlayan ve nefislerine (kendilerine) zulmeden toplumun misali ne kötüdür!

178. Allah, kime hidayet ederse, mühtedi (hidayete eren; doğruyu bulan) odur; kimi de saptırırsa, hüsrana uğrayanlar onlardır.

Allah, sapkınlığı gerektiren şeyleri yapanı saptırır; doğru yola iletilmeyi gerektiren şeyleri yapanı da doğru yola iletir. Kimin neyi hak ettiği ile ilgili kararı Allah verir. Bakınız: 76:3 ayet: “Elbette ona doğru yolu gösterdik! İsterse şükreder, isterse küfreder (nankör olur).”

179. Andolsun ki cinlerden ve insanlardan birçoğunu cehennem için yaratıp yaydık. Onların kalpleri vardır, onunla kavramazlar; gözleri de vardır, onunla görmezler; kulakları da vardır, onunla işitmezler. Onlar, hayvanlar¹ gibidirler, hatta daha şaşkındırlar.² Onlar, gafil (habersiz) onlardır.

¹ "نِعْمَ" kelimesi de, "güzel" veya "iyi" anlamına gelir. Kur'an'da bu kökten türeyen farklı kelimeler de bulunmaktadır. Örneğin: “نِعْمَ” (ni’me), güzel veya iyi bir durumu ifade eder. “نَعِيم” (nâ’îm), bolluk, mutluluk veya nimet anlamına gelir. “أَنْعَام” (en’âm) ise, “hoş ve faydalı varlıklar” demektir ve insanın bir şekilde yararlandığı tüm hayvanları kapsar. “أَنْعَام” (en’âm) kelimesi Kur’an’da 29 kez geçer: 4:119; 5:1, 95; 6:136, 138 (3 kez), 139, 142; 7:179; 10:24; 16:5, 66, 80; 20:54; 22:28, 30, 34; 23:21; 25:44, 49; 32:27; 36:71; 40:79; 42:11; 43:12; 47:12; 79:33; 80:32.

² Dalalet sözcüğü ile ilgili açıklama 1:7 ayetinde yer alır.

180. En güzel isimler Allah’ındır. O’na, onlarla dua edin ve O’nun isimleri hakkında eğri yola gidenleri bırakın.^ı Onlar, yaptıklarının cezasını (karşılığını) görecekler.

^ı Esma’ul Husna’, ifadesi 4 yerde (7:180, 17:110, 20:8, 59:24) geçmektedir ve “En güzel isimler” demektir. En nitelikli özellikler; en üstün ve anlamlı nitelikler yalnızca Allah’a aittir.” denmektedir. Diğer bir ifade ile Allah’ın sahip olduğu; er-Râhmân, el-Âlim, el-Hâkîm, el-Ğafur, el-Kerim, er-Rabb vb. nitelikleri isim olarak tanımlanamaz. Allah’ın sahip olduğu bu nitelikler de başka varlıklara isnat edilemez.

Kur’an’da Allah için yüzün üzerinde değişik sıfat-isim kullanılır. Bunlar süreklilik bildiren tanımlamalardır; Nitekim her yazı yazan insana “yazar” denmez. Allah’ın isim ve sıfatlarının Arapça olması gerekmez. Nitekim Birçok topluluğa konuştukları dilde kitaplar gönderen Allah, kendisini tanıtırken onların anlayabileceği dili kullanıyordu. Bu yüzden Kur’an, güzel niteliklerin Allah’a ait olduğunu bildirir. Maalesef, uydurma hadis kitaplarında sunulan 99 isimli liste Allah’a yakışmayacak birkaç nitelik içerir. Örneğin, bunlardan birisi, “zarar veren” anlamına gelen “ed-Darr” ismidir. Halbuki Kur’an tersini söyler (42:30)

181. Yarattıklarımızdan, hakka (gerçeğe) yönlendiren ve onunla (vahiy ile) adil davranan bir topluluk da vardır.

182. Ayetlerimiz ile yalanlayanları da bilmedikleri yerden aşama aşama yaklaştıracağız.

            “سَنَسْتَدْرِجُهُم” (senestedricuhum) sözcüğü Kur’an’da 2 yerde (2:182; 68:44) geçmektedir.

183. Onlara süre de veriyorum. Şüphesiz ki tuzağım (planım) metindir (güçlüdür, sağlamdır).

Bu ayet, 68:45 ayetinde de tekrarlanmaktadır.

184. Sahiplerinde¹ (onlara yoldaşlık edende) bir cinlenmişlik olmadığını düşünmediler mi? O, ancak apaçık bir uyarıcıdır.

¹ “صحب” (sahib); dost, kafadar, arkadaşlık etmek, yoldaşlık etmek ve eşlik etmek anlamlarına gelir. “أَصْحَـٰب” (eshab) da aynı kökten türemiş olan bir sözcüktür.

185. Göklerin ve yerin melekutuna (düzenine, yönetimine), Allah’ın yarattığı her ne varsa ecellerinin (ölüm zamanının) yaklaşmış olabileceğini düşünmezler mi? O halde bundan sonra hangi hadis¹ (söz, haber) ile iman edecekler?

¹ “حَد۪يث” (hâdis) kelimesi, “söz”, “olay" veya "haber" demektir. Bu kelime, Kur’an’da Allah’ın ayetlerinden başka bir şey için kullanıldığında olumsuz bir anlam taşır. Yahudiler, Tevrat’ın yanı sıra  Mişna (Hadis) ve Gemara’ya (Sünnet) sarılmışlar. Hıristiyanlar ise İsa’dan 325 yıl sonra İznik Konferansı tarafından uydurulan inanç esaslarına ve teslise (üçlü birliğe) sarılmaktadırlar. Maalesef gelenekçi Müslümanlar da Kur’an’ın yanı sıra Muhammed Nebi adına uydurulmuş olan hadis kitaplarına sarılmışlar. Şiiler, Sünnilerin hadislerine inanmazlar, hadis kitapları da farklıdır; Sünniler de Şiilerin hadislerine inanmazlar ve kendi hadis kitaplarını savunurlar. Allah da Nebiler adına uydurulan sözlere “hadis” denileceğini elbette ki biliyordu. Bkz: 12:111; 31:6; 33:38; 35:43; 45:6; 52;34; 77:50.

186. Allah kimi saptırırsa, o zaman hadi (hidayet eden, yol gösteren) yoktur.  Azgınlıkları içinde de kör olarak bırakılırlar.

187. Sana, o saatin ne zaman gerçekleşeceğini soruyorlar. De ki: “Onun bilgisi sadece Rabbimin yanındadır. Onun vaktini O’ndan başkası tecelli¹ ettiremez (açığa çıkaramaz). Göklere ve yere ağır gelen o an, size ansızın gelecektir.” Sanki sen biliyormuşsun gibi onu sana soruyorlar. De ki: “Onun bilgisi sadece Allah’ın yanındadır, ancak insanların çoğu bilmez.”

¹ “جَلَاءَ” (celâ’e) kelimesi, “tecelli etmek”, “görünür hale gelmek" ve "açığa çıkmak" gibi anlamlara gelir ve Kur’an’da 4 kez geçer: 7:143, 187; 91:3; 92:2.

188. De ki: “Allah’ın istemesi dışında, kendime herhangi bir fayda da zarar da verecek güce sahip değilim. Gaybı bilseydim daha çok hayır yapardım, bana hiçbir kötülük de dokunmazdı.^ı İnanan bir topluluk için de bir uyarıcı ve müjdeleyiciyim.”

^ı Kimse gaybı (sırları, geleceği) bilmez (6:50; 7:188; 10:20; 27:65; 81:24). Geleceği ancak Allah bilir ve bu bilgi insanlar tarafından ancak vahiy/ayetler yoluyla elde edilebilir (3:44; 11:49; 12:102; 30:2; 72:27). Muhammed Nebi, elçilik ile görevlendirilmeden önce uluslararası ticaret yapıyordu ve ondan ötürü belli bir servete sahipti. Geleceği bilebilseydi, servetini arttırabilir ve onu zekât ve sadaka için Müslimlerin ve onlarla anlaşma halinde olan grupların savunması için harcayabilirdi.

189. O, sizi bir tek nefisten yarattı ve kendisi ile sükûnet bulsun diye ondan eşini var etti. Derken onu kuşattığı¹ (onunla birleştiği) zaman, (eşi) hafif bir yük taşıdı. Derken üzerinden (bir zaman) geçti. Derken (yükü) ağırlaşınca, (her ikisi) Rableri olan Allah’a dua ettiler: “Eğer bize salih (dürüst ve erdemli) bir evlat verirsen, elbette ki Sana şükredenlerden olacağız.”

¹ “غشي” (ğâşî) kökü, bağlama göre “kaplamak”, “kuşatmak” ve “etki altına almak” gibi anlamlar taşır. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 29 kez geçer: 2:7; 3:154; 7:41, 54, 189; 8:11; 10:27; 11:5; 12:107; 13:3; 14:50; 20:78 (2 kez); 24:40; 29:55; 31:32; 33:19; 36:9; 44:11; 45:23; 47:20; 53:16 (2 kez), 54 (2 kez); 71:7; 88:1; 91:4; 92:1.

190. Sonra onlara salih bir çocuk verince, kendilerine verdiği şey hakkında O’na ortaklar koştular. Allah, onların ortak koştuğu şeylerden yücedir.

Burada sözü edilen durum, insanın nimete karşı nankörlüğünü ortaya koymayla ilgilidir. Maalesef insanlar sağlıklı çocuğu verenin Allah olduğunu unuturlar ve o çocuğun, yatırlar veya ölmüş zatlar hürmetine verildiğini düşünürler. Hatta o çocuklara da onların isimlerini koyarlar. Ayrıca bu ayette, Âdem ve eşinin şirke düştükleri yönünde bir mesaj verildiği yönünde bir anlam çıkarmak doğru değildir. Çünkü ayetin sonundaki ve devam eden bölümlerdeki ifadeler, Yasanın Tekrarı “ikili” değil, çoğuldur.

191. Hiçbir şeyi yaratamayan, ancak kendileri yaratılmış olanları (putları) mı ortak koşuyorlar?

192. (O putları) onlara yardım edemezler, onlar da nefislerine (birbirlerine) yardım edemezler.

193. Onları hidayete (kılavuz olan Kur’an’a) çağırırsan sana uymazlar. Onları davet etseniz de sussanız da (onlar için) aynıdır.

194. Allah’ın dışındaki dua ettikleriniz de sizin gibi kullardır. Doğru sözlü iseniz, kendilerini çağırın da size icabet¹ etsinler!

¹ “مِنْ دُونِ اللّٰهِ” (min dunillâhi) ifadesi, "Allah’tan başka" veya "Allah’ın dışında" anlamlarına gelir.

² “icabet” “ج-ب-ب" (c, b, b) kökünden türemiştir ve  bir davete veya çağrıya “cevap vermek” veya “karşılık vermek” demektir. Bu kökten türemiş ifadeler Kur’an’da 43 yerde geçer: 2:186 (2 kez); 3:172, 195; 5:109; 6:36; 7:82, 194; 8:9, 24; 10:89; 11:14, 61; 12:34; 13:14, 18 (2 kez); 14:22, 44; 17:52; 18:52; 21:76, 84, 88, 90; 27:56, 62; 28:50, 64, 65; 29:24, 29; 35:14; 37:75; 40:60; 42:16, 26, 38, 47; 46:5, 31, 32.

195. Yürümek için ayakları mı var? Tutmak için elleri mi var? Yoksa görmek için gözleri mi var?  Yahut işitecekleri kulakları mı? De ki: “Ortaklarınızı çağırın ve bana tuzak kurup göz açtırmayın.

196. Benim velim (dostum, rehberim, koruyup gözetenim) Allah’tır. O, kitabı indirdi ve O, salihlerin mütevellisidir (dostu, rehberi, onların haklarını koruyup gözetendir).

“Veli”, “mütevelli” ile ilgili açıklama 2:120’de yer alır.

197. Allah’ın dışında yalvardıklarınız size yardım edemezler, onlar da nefislerine (birbirlerine) yardım edemezler.”

198. Onları hidayete çağırsan işitmezler. Sana baktıklarını görürsün, fakat (hiçbir şey) göremezler.

199. Sen af yolunu tut ve urf (bilinen, kabul edilen, meşru olan) ile emret, cahillere aldırış etme!

“عرف” (urf) Arapça bir kelime olup “bilmek, tanımak veya öğrenmek” gibi anlamlara gelir.  “Tanınan, saygın, kabul edilen, iyi” anlamına “maruf”, “bilgi, tanıma, anlama, keşfetme” gibi anlamlara gelen “ma’rifet” de bu sözcükten türemiştir.

200. Ve eğer şeytandan (aldatandan, saptırandan) dürtü¹ (fitne, fesat, vesvese) seni kışkırtacak¹ olursa, o zaman hemen Allah ile korunma talebinde bulun². Şüphesiz ki O, Semi’dir, Aliym’dir (her şeyi işitendir, Bilendir).³

¹ “نَزْغ” (nezeğe) kökünden türeyen kelimeler, "fitne sokma", "kışkırtma", "fesat çıkarma" veya "şüphe uyandırma" anlamlarını içerir.

² “اَعُوذُ” fiili, Arapça’da 'عوذ' (‘aveze) kökünden türetilmiştir ve bu kök, “korunma”, “himaye isteme”, “sığınma talep etme” gibi anlamlara gelir.  Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 17 kez geçer: 2:67; 3:36; 7:200; 11:47; 12:23, 79; 16:98; 19:18; 23:97, 98; 40:27, 56; 41:36; 44:20; 72:6; 113:1; 114:1.

³ Bu ayet, benzer ifadelerle 7:200 ayetinde de tekrarlanmaktadır.

201. Takvalı olanlara (Allah’ın emirlerine uyup, yasaklarından kaçınanlara) şeytandan bir vesvese ulaştığında hemen zikrederler (Allah’ı anarlar, hatırlarlar) ve basiretli olurlar.

Basiret; gerçeğin ortaya çıkmasını, yani hak ile batılın, hidayet ile dalaletin, hayır ile şerrin, doğru ile yanlışın açıklığa kavuşmasını sağlayan şey; bilgi, kesinlik, delil, kanıt, kalp gözüdür.

202. Kardeşleri (yoldaşları) ise onları ğayya¹ sürüklerler², sonra sınırlamazlar³.

¹ “غَىِّ” (ğayy) sözcüğü, “boş ve anlamsız şeyler” anlamlarına gelir. Bu sözcük Kur’an’da 4 kez geçer: 2:256; 7:146, 202; 19:59.

            ² “uzatmak, genişletmek, artırmak” gibi anlamlara gelen “مد” (med) kökünden türemiş olan bu sözcük, “çeker, sürükler” anlamlarına gelir.

            ³ “الْقَصْرِ” (el-kasr) kelimesi bağlama göre “köşk”, “saray”, “kale”, “büyük yapı”, “kısaltmak”, “sınırlamak” ve “hurmanın olgunlaşmış hali” gibi anlamlara gelir. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 15 kez geçer: 4:101; 7:74, 202; 22:45; 25:10; 37:48; 38:52; 48:27; 55:56, 72; 77:32.

203. Onlara istedikleri bir ayetle gelmediğinde, “Onu derleseydin ya! (Uydursaydın ya!)” derler. De ki: “Ben, ancak Rabbimden bana indirilene uyarım. Bu (Kur’an), Rabbinizden gelen basiretlerdir (gerçeği gösteren bilgiler ve kanıtlardır); iman eden (inanan ve güvenen) bir toplum için hidayet (kılavuz) ve rahmettir.”

204. Kur’an okunduğu (bildirildiği)^ı zaman da onu dinleyin ve susun. Umulur ki size merhamet edilir!²

^ı “قرا” (karae), okumak, çağırmak ve bildirmek anlamlarına gelir. İbranice’de de “קָרָ֣א” (kara) fiili, “çağırmak”, “seslenmek” veya “okumak” gibi anlamlara gelir.  Bu nedenle “ikra” sözcüğünün “oku”, “çağır” ve “bildir”; “Kur’an” sözcüğünün de “Çağrı”, “Bildiri” ve “Okunan” gibi anlamlara geldiği kanaati oluşmaktadır. 

² “Ve kafirler, ‘Bu Kur’an’ı dinlemeyin, okunurken gürültü yapın, belki başarılı olursunuz.’ dediler.” (41:26)

205. Ve nefsinde tazarru¹ ederek ve korkarak ve açığa vurmayan bir sözle² sabahın erken vakitlerinde³ ve ikindi vakti⁴ Rabbini zikret (an) ve gafillerden olma!

            ¹ “تَضَرُّعاً” (tedarru’an): “muhtaçlığının bilincinde acziyetini ifade ederek küçülerek, alçalarak, tevazu ile, içten bir şekilde” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 7 yerde geçer: 6:42, 43, 63; 7:55, 94, 205; 23:76.

² “جَهْرِ” (cehr) sözcüğü, “yüksek sesle söylemek, açığa vurmak, duyurarak yapmak, ses yükseltmek” anlamlarına gelir. Bu ifade Kur’an’da 16 kez geçer: 2:55; 4:148, 153; 6:3, 47; 7:205; 13:10; 16:75; 17:110; 20:7; 21:110; 49:2 (2 kez); 67:13; 71:8; 87:7.

³ “غُدُوّ” (ğuduv), güneşin doğumuyla başlayan ve hareketliliğin başladığı sabahın erken vakitlerini ifade eder. Bu kelime Kur’an’da 11 kez geçer: 3:121; 6:52; 7:205; 13:15; 18:28, 62; 24:36; 34:12; 40:46; 68:22, 25.

⁴ “اَصِيل” (asîl) kelimesi, Arapça'da bir şeyin “esas”, “sağlam” ve “köklü” kısmını ifade eder. Zamanla bu kökten türeyen “اَصِيلًا”, günün geç saatlerini, özellikle akşamüstü ve gün batımına yakın vakti tarif etmek için kullanılmış. Bu kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 10 kez geçer: 7:205; 13:15; 14:24; 24:36; 25:5; 33:42; 37:69; 48:9; 59:5; 76:25.

“بُكْرَةً وَاَص۪يلاًۚ” (bukreten ve asilâ), yani “fecir ve ikindi vakti” ifadesi Kur’an’da 4 kez geçer: 25:5; 33:42; 48:9; 76:25; “بُكْرَةً وَعَشِياًّ” (bukreten ve ‘aşiyyen), yani “fecir ve akşam vakti” ifadesi Kur’an’da 2 kez geçer: 19:11, 62. “غُدُوِّ وَالْاٰصَالِ” (ğuduvvi vel asali), yani “sabahın erken vakitleri ve ikindi vakti” ifadesi Kur’an’da 3 kez geçer: 7:205; 13:15; 24:36. “غُدُواًّ وَعَشِياًّۚ” (ğuduvven ve ‘aşiyyen), yani “sabahın erken vakti ve akşam vakti” ifadesi Kur’an’da 3 kez geçer: 6:52; 18:28; 40:46. “عَشِيِّ وَالْاِبْكَارِ” (‘aşiyyi vel ibkâr), yani “akşam ve fecir vakti” ifadesi Kur’an’da 2 kez geçer: 3:41; 40:55. “عَشِيِّ وَالْاِشْرَاقِ” (aşiyyi vel işrak), yani “akşam ve işrak vakti” ifadesi Kur’an’da 1 kez geçer: 38:18.

206. Şüphesiz ki Rabbinin yanında bulunanlar¹, O’na kulluk (hizmet, ibadet) etmekten kibirlenmezler (büyüklük taslamazlar). Ve O’nu tesbih² ederler ve O’na secde ederler.

¹ Rabbinin yanındakilerden kastedilen, muhtemelen O’na yakın olan meleklerdir. Bunlar 39:75’te geçen “Arş’ın çevresini kuşatan melekler” olabilir. 4:172’deki ifadeden bu meleklerin mukarrebin, yani Allah’a yakın/yaklaştırılmış olan melekler olduğunu söyleyebiliriz.

² Bu kelime, "yüzmek”, “uzaklaşmak” ve “yüceltmek" gibi anlamlara gelen “س-ب-ح” (sīn-be-ḥe) kökünden türemiştir.

 “تَسْبِيح” (tesbih) ifadesi, yüceltmek veya tenzih etmek (her türlü eksiklikten uzak tutmak) anlamına gelir.

“Allah’ı tesbih etmek” ise, “Allah’ın kusursuz, eşsiz ve her türlü noksanlıktan uzak olduğunu bilerek O’nu yüceltmek ve O’na saygı göstermek” demektir.

Allah’ı tesbih ederken kullanılan “سُبْحَانَ اللّٰهُ” (Sûbhânallah) ifadesi de, “Allah, her türlü eksiklikten ve kusurdan münezzehtir (uzaktır) ve yücedir” anlamına gelir.

Kur'an'da, evrendeki tüm varlıkların (melekler, dağlar, kuşlar, yıldızlar, vb.) da Allah’ı tesbih ettiği belirtilir: 13:13; 17:44; 24:41; 40:7; 41:38; 42:5; 55:6. Bu nedenle “tesbih etmeyi”, sadece tesbih çekmeye indirgemek bidat ve hurafedir.