Rahmânir-Râhîm (Merhamet
eden Merhametli) Allah’ın Adıyla
1. Ve1 fecre2 (andolsun).
1 “وَ”
(ve) bağlacı (harf-i atıf), Kur’an’da bağlaç olarak veya yemin için kullanılan
bir ifadedir. Bu nedenle, bu ayetteki ‘وَ’ (ve) bağlacı, bağlamına göre
cümleye yemin anlamı kazandırarak “andolsun” şeklinde tercüme
edilebilir. Bu bağlaç, ayetin vurgulamak istediği hakikate dikkat çekmek için
yemin anlamı taşır.
2 Fecr, gecenin
karanlığının sona erip aydınlığın başlamadığı “şafak”, “tanyeri” vakti anlamına
gelir.
2. Ve on geceye…1
1 Burada
söz edilen on gecenin, müminlerin mescitlerde itikafa girdiği Ramazan Ayının
son on günün geceleri (2:187) veya Zilhicce ayının ilk on gününün geceleri
olabileceğini yönünde görüşler vardır.
3. Ve şef’e…1 vetre…2
1 “شَّفْع” (şef’)
sözcüğü, “çift, bir şeyin bir kısmı ve şafak” anlamlarına gelir. Bu sözcük, Kur’an’da
yalnızca bu ayette geçmektedir.
2 “وتر” (vitr/vetr),
“bir, üç, beş gibi tek sayı” anlamına gelir. Gece salatına (Allah’a yönelme
duasına) da vitr denilmektedir. Bu sözcük, Kur’an’da yalnızca
bu ayette geçmektedir.
4. Ve gitmekte olan1 geceye....
1 “يَسْرِ” (yesri),
“akıp gitmek, ilerlemek” anlamlarına gelir.
5. Bunlar, akıl1 sahipleri için bir kasem2 değil midir?
1 “حِجْرٍ”
(ḥicrin), “akıl, vicdan, sağduyu, anlayış” anlamlarına gelir. Bu anlam, “engelleme,
koruma ve muhafaza etme” kökeninden türetilmiştir. Dolayısıyla bir kimseye “حِجْرٍ”
(hicr) denmesi, kişinin akıl ve sağduyusunun yerinde olduğunu belirtir. Bu kökten türemiş
kelimeler Kur’an’da 6 kez geçer: 6:138; 25:22 (2 kez); 25:53 (2 kez); 89:5.
2 “قسم”
(kasem) sözcüğü, “yemin etmek, kastetmek veya emin olmak” gibi anlamlara
gelen önemli bir fiildir. Yüce Allah, yemin ederek sözüne başlamak suretiyle
sözlerinin önemini ve doğruluğunu vurgulamaktadır. Bu yemin (kasem) ifadesi Kur’an’da
8 kez geçer: 56:75; 69:38; 70:40; 75:1, 2; 81:15; 84:16; 90:1.
6. Rabbinin, Ad’a (Ad kavmine) yaptığını görmedin mi?
7. Sütunlar1 sahibi İrem’e…2
1 “عَمَدٍ” (‘âmâd) sözcüğü, “direkler, sütunlar” anlamlarına
gelir. Bu sözcük Kur’an’da 4 yerde geçer: 13:2; 31:10; 89:7; 104:9.
2 Necm Suresinde de bu
şekilde geçmektedir (53:50). Elçi Hud, İrem şehrinde yaşayan Ad kavmine gönderilmiş,
iman etmedikleri için de helak edilmişler.
8. Ki, beldeler1 arasında onun benzeri yaratılmamıştı.
1 “بِلَاد” (bilād)
sözcüğü, “beldeler, şehirler, ülkeler” anlamlarına gelir.
9. Ve vadideki kayaları1 oyan2 Semud’a3...
1 “صَّخْرَ” (sahr)
sözcüğü, “kaya”, “büyük taş” demektir. Bu kelime Kur’an’da 3 kez geçer: 18:63;
31:16; 89:9.
2 “جَابُوا”
(câbû) fiili, "kaya oymak" veya "kaya delmek"
anlamına gelir. Bu kelime Kur’an’da sadece burada geçer.
3 Semud kavmi,
Kur’an’da; bir vadide, kayalık bir yerde (15:80), sarp dağları yontarak binalar yapan (89:9); Allah’ın göndermiş
olduğu elçileri yalanlayan, Allah’ın ayetlerine (emirlerine) karşı gelen, yurtlarında tağutlaşan (89:11, 91:11,) ve bozgunculuk
çıkaran (89:12) ve Elçileri olan Salih’in tüm uyarılarına rağmen, Allah’ın
onları sınamak için göndermiş olduğu deveyi kesen bir toplum oldukları
belirtilmektedir.
10. Ve kazıklar1 sahibi firavuna (andolsun).
1 “Evtâd” “veted”in çoğulu olup
kazıklar demektir. Kazık,
kuvvetli ve sabit olma vasıtalarından olduğu için zü’l-evtad, yani kazıklar
sahibi vasfı da kuvvetli ve sabit olmayı ifade eder. Bu tabir, bizim ‘dünyaya
kazık çakmak istiyor’ tabirimizin de kaynağı gibidir. Dolayısıyla bu ayette de
dağlar, bütün ihtişamlarıyla yere çakılmış birer kazığa benzetilmektedir. “Evtâd”
sözcüğü, 89:10 ve 38:12 ayetlerinde de firavun için “kazıklar sahibi”
şeklindeki ifadede de kullanılmıştır. “Evtâd” sözcüğünün aynı şekilde direkler
için de kullanıldığını görüyoruz. Nitekim, Said b. Cübeyr bir rivayette “evtad”ın,
birtakım oyun yerleri olduğunu ve onun altında oynandığını belirtmektedir.
M.Ö.1483
yılında iktidara gelen XVIII. Hanedanlığın güçlü firavunu lll. Tutmose,
Kitabelerde anlattığına göre, Tanrı Amon’un oğlu olarak kabul edilmiş ve Deyr
el-Bahri’de kendi adına bir tapınak inşa ettirmiş ve bu tapınakta bir tanrı
olarak kendisine tapınılmıştır. lll. Tutmose, iktidarının kırk ikinci yılında
da, adını ebedileştirmek için Karnak’ta dört tane Dikilitaş diktirmişti. Bu firavunun adını
ebedileştirmek için diktirdiği Dikilitaşlar, bugün dünyanın önemli medeniyet
merkezlerinin meşhur meydanlarını süslemekte; Roma, Londra, New York ve
İstanbul bu taşlara ev sahipliği yapmaktadır.
Il.
Tutmose veya III. Tutmose’nin, İsrailoğullarından bir çocuğu sarayına alıp
evlat edinen firavun olduğu düşünülmektedir. Muhtemelen firavun, Nebi Musa’ya,
Ahmose, Kamose veya Tutmose gibi bir ad vermiş, daha sonraki dönemde, eski
Mısır tanrılarından birine ait olan isim eki kaldırılmış, sonuçta sadece Mose
kalmıştır.
Böyle
düşünmenin bir başka nedeni de; Kur’an’da, firavunun bahçelerinin harap
edilmesinden bahsedilir. III. Tutmose, birçok botanik bahçe yaptırmış ve bu
bahçeleri Asya seferlerinden getirdiği kuşlar ve çiçeklerle donatmıştır. Bir
yazıtta firavunun bahçeleri hakkında şunlar yer alır: “Efendim ilk defa kendisi
için bir bahçe yaptırdı. Günlük tanrısal takdimeler için meyve veren bütün
güzel ağaçlardan diktirdi.” Başka bir yazıtta da şöyle denmektedir: “Efendim
yeni bir bahçe yaptı. Ona meyveler ve güzel çiçekler sunmak için ...”
Tanrılık
iddiasında bulunan, güçlü ordularına güvenerek kibirlenen ve Musa ile mücadele
ettiği tahmin edilen “Kazıklar Sahibi Firavun” Ill. Tutmose’nin, mezar
soyguncuları tarafından başı koparılmış, vücut kısmı da parçalanmış mumyası
günümüzde Kahire Müzesinde sergilenmektedir. (Baki ADAM, Yahudilik ve
Hıristiyanlık Açısından Kur’an’ın Tartışmalı Konuları, s:23, 24, 38, 40)
Bu nedenle “Kazıklar
Sahibi” tabirinden kasıt; firavunun gücü ve kudreti olabilir. Ayrıca binlerce
yıldır ayakta duran Mısır piramitlerine veya dikilitaşlarına kazık denmiş
olabilir
11. Onlar, ülkelerinde azmışlardı1.
1 Sözlükte “haddi aşmak, zulmetmek, azmak,
taşkınlık çıkarmak, isyan etmek” anlamlarına gelen “طغى” (tağâ) kökünden türeyen “tuğyan”
kelimesi Kur’an’da, türevleri ile birlikte 39 kez geçer: 2:15, 256, 257; 4:51,
60, 76; 5:60, 64, 68; 6:110; 7:186; 10:11; 11:112; 16:36; 17:60; 18:80; 20:24,
43, 45, 81; 23:75; 37:30; 38:55; 39:17; 50:27; 51:53; 52:32; 53:17, 52; 55:8;
62:31; 69:5, 11; 78:22; 79:17, 37; 89:11; 91:11; 96:6.
12. Ve oralarda çok fesat (bozgunculuk) yapmışlardı.
13. Rabbin de onlara azap kırbacını indiriverdi.
14. Şüphesiz ki Rabbin, kesinlikle gözetlemektedir1.
1 “رَّصَدًۭا”
(râsâden) kelimesi gözetleyici, koruyucu, bekçi demektir. Bu ifade Kur’an’da
6 kez geçer: 9:5, 107; 72:9, 27; 78:21; 89:14.
15. Fakat, ne zaman Rabbi insanı sınamak için ona ikramda bulunsa (cömert davransa, onu
onurlandırsa)1 ve nimet verse, “Rabbim bana ikramda bulundu (bana
cömert davrandı, beni onurlandırdı)1.” der.
1 Bu
kelime “saygın”, “cömert olmak”, “şerefli olmak”, “onurlu” olmak” anlamına
gelen “كَرَمَ” (kereme) fiil kökünden türetilmiştir. Bu
kökten türemiş kelimeler Kur’an’da 47 kez geçer: 4:31; 8:4, 74; 12:21, 31;
17:23, 62, 70; 21:26; 22:18, 50; 23:116; 24:26; 25:72; 26:7, 58; 27:29, 40;
31:10; 33:31, 44; 34:4; 36:11, 27; 37:42; 44:17, 26, 49; 49:13; 51:24; 55:27,
78; 56:44, 77; 57:11, 18; 69:40; 70:35; 80:13, 16; 81:19; 82:6, 11; 89:15 (2
kez), 17; 96:3.
16. Ancak ne zaman da sınamak için onun rızkını daraltırsa, “Rabbim beni aşağıladı.”
deyiverir.
17. Bilakis! Doğrusu yetime ikramda bulunmuyorsunuz (cömert davranmıyordunuz,
onu onurlandırmıyordunuz).
18. Miskini1 doyurmayı da teşvik etmiyorsunuz2.
1 Miskin: Temel ihtiyaçlarını
(beslenme, barınma, sağlık vb.) dahi karşılayamayan veya büyük zorluk çeken
kişidir. Fakir ise; Temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanan ancak
miskine göre daha az muhtaç olan kişidir. Miskin kelimesi
Kur’an’da 25 kez geçer: 2:61, 83, 177, 184, 215; 3:112; 4:8, 36; 5:89, 95;
8:41; 9:60; 17:26; 18:79; 24:22; 30:38; 58:4; 59:7; 68:24; 69:34; 74:44; 76:8;
88:18; 90:16; 107:3.
2 “يَحُضُّ”
(yahuddu) sözcüğü, “teşvik etmek, cesaretlendirmek, ön ayak olmak, özendirmek” anlamlarına
gelir. Bu sözcük, Kur’an’da 3 yerde geçer: 69:34; 89:18; 107:3.
19. Mirası da (haram-helal demeden) hırslı bir yiyişle yiyorsunuz.
20. Malı (serveti) da (haram-helal demeden) çokça seviyorsunuz.
21. Hayır! Yeryüzü ezildikçe1… ezildikçe… ezildiğinde,
1 “دَكًّا” (dekkân): “sıkıştırılmış,
ezilmiş, paramparça edilmiş” anlamlarına gelir.
22. Ve Rabbin geldiğinde. Ve melekler saf saf (sıra halinde) …
23. Ve cehennemin getirildiği o gün. Ve
işte o gün insan zikreder (hatırlar). Ancak zikirden
(oradaki hatırlamadan) ona ne (fayda) var?
24. Der ki: “Ah, keşke1 (ahiret) hayatım için (Dünya’da)
takdim etmiş olsaydım!”
1 Türkçe’ye “keşke” olarak çevrilen “لَيْتَ” (leyte) sözcüğü, umut ve temenni
bildiren bir ifadedir ve Kur’an’da 15 ayette geçmektedir. Bu sözcük, genellikle
pişmanlık (4:73; 6:27; 18:42; 25:28; 28:79; 33:66; 43:38; 69:25, 27; 78:40;
89:24), istek (19:23; 25:27) ve temenni (36:26) anlamlarında kullanılmıştır.
25. O gün, O’nun azabı gibi kimse azap edemez!
26. Hiç kimse onun bağladığı (sıkıştırdığı) gibi de bağlayamaz!
27. “Ey mutmain olmuş (huzura kavuşmuş) nefis!1
1 Kur’an’da insan nefsi,
üç tip olarak sınıflandırılmaktadır. Birincisi, insanı kötülük yapmaya teşvik
eder, bunun ismi nefsi emmare’dir ve bu ifade 12:53 ayetinde geçer. İkincisi yanlış bir iş ve düşünceye niyet
ettiği zaman o kişiyi bu yüzden kınar ve azarlar, buna nefsi levvame
denir ve bu ifade 75:2 ayetinde geçer. Bugün buna biz vicdan adını vermekteyiz.
Üçüncüsü de doğru yol üzerinde sebat ederek sapık yollardan sakınmak suretiyle
tatmin olan nefistir, buna da nefsi mutmainne denir ve bu ifade 89:27,28
ayetinde geçer.
28. Rabbine dön; razı olarak ve razı olunarak…
29. Haydi kullarımın içine gir!
30. Ve Cennetime gir!”
